Nederlandse Everest Expeditie 1984

Na de mislukte poging van 1982 werd in 1984 opnieuw een Nederlands expeditieteam uitgezonden naar de Himalaya met als doel om een Nederlander op Mount Everest te krijgen. Onder leiding van Herman Plugge werd de berg ditmaal bestormd via de Nepalese zijde.

Over Mount Everest

De Mount Everest (8848 meter) is de hoogste berg ter wereld en ligt in de Himalaya op de grens van Nepal en Tibet. Op 29 mei 1953 waren de Nieuw-Zeelander Edmund Hillary en de Nepalese sherpa Tenzing Norgay de eerste mensen die de berg succesvol beklommen. Er zijn twee routes die als ‘normaalroute’ gelden: de zuidroute via Nepal en de noordroute via Tibet. Het basiskamp van Mount Everest ligt op 5300 meter.

Eerdere Nederlandse Everest-expedities

In 1976 nam Hans Bruyntjes deel aan een Amerikaanse expeditie naar Everest en bereikte een hoogte van ca. 8500m, maar niet de top. In 1982 werd onder leiding van Xander Verrijn Stuart een poging ondernomen om Nederlanders op de top van Mount Everest te krijgen via de noordcolroute (normaalroute) vanaf de Tibetaanse zijde. Bart Vos bereikte een hoogte van ca. 7800 m, maar verder liep de expeditie uit op een mislukking. Aanhoudend slecht weer, een levensbedreigend ongeluk gevolgd door een moeizame en tijdrovende redding en veel onderlinge wrijving tussen de teamleden waren daarvan de oorzaak.

Nieuwe poging in 1984

Onder leiding van Herman Plugge waagden de Nederlanders in 1984 een nieuwe poging. Ditmaal bestond het team naast Herman uit Peter Teeuwissen, Han Timmers, Bart Vos, Joost Ubbink, Edmond Öfner, Edward Bekker en Mariska Mourik, die het team vergezelt als cameravrouw.

Verloop van de expeditie

Op 29 augustus 1984 arriveert het Nederlandse team in het Everest basiskamp. Tijdens verschillende acclimatisatietochten worden op 11 september Kamp I (6000m) ingericht, en op 13 september Kamp II (6420m). Op 14 september bereikten de Nederlanders al een hoogte van 7300m en de Lhotse-ijswand. Kamp III (7300m) werd ingericht op 16 september. Op 30 september was ook Kamp IV (7980m) helemaal ingericht. Edward Bekker bereikte op 1 oktober de Zuidcol.

Op 8 oktober klimmen Bart Vos, Edward Bekker, Mariska Mourik en de sherpa Ganesh vanuit Kamp IV in de richting van de top. Mourik was mee op expeditie als verslaggeefster en filmmaakster. Het was niet de bedoeling dat zij zelf ook een serieuze toppoging zou doen. Maar ze is fit en keert pas om lang nadat Bekker is afgedaald vanwege problemen met zijn zuurstofapparaat. Bart Vos en Ganesh gaan door en bereiken om kwart over 3 in de middag de Zuidtop (8749m).

Bart gaat door

Vos vraagt Ganesh, die niet verder wil, op de Zuidtop te blijven, geeft hem zijn camera en gaat verder zonder rugzak. Wat er daarna gebeurt is nooit echt helder geworden. Bart Vos beschrijft zijn weergave van de gebeurtenissen in het Himalaya Dagboek. Hij schrijft dat hij bij de Hillary Step aankwam, voor de aardbeving van 2015 nog een serieuze rotswand van zo’n 20 meter hoog. Er hangen oude touwen die hij gebruikt, waarna hij doorklimt naar de top.

Hij schrijft hierover het volgende:

Om half vijf op de top. 8848 meter. Het sneeuwt. Praktisch geen wind. Ik zoek de kleine aluminium paal. Restant van de Chinese driepoot uit 1975. Weg! Met mijn pickel zwaai ik door de dikke wolk die naar het noorden hangt. Sneeuwkristallen lijken op te lichten. Noord-Col en de plaats van het basiskamp twee jaar geleden kan ik niet zien. Wel de plek tot waar ik toen gekomen ben. Vlak onder de Yellow Band. Geen mooie gedachten. Half vijf. Veel te laat. Ik mis Joost en Edmond. Ganesh zwaait. Hij daalt af. Hoe lang ben ik onderweg? Zonder drinken. Is het allemaal voorbij? Nee! Voel me eenzaam, ben bang. [Bart Vos, Himalaya Dagboek]

Ganesh kan geen foto’s maken omdat het mechaniek van de camera bevroren is. Vervolgens daalt hij af naar Kamp IV. Bart Vos daalt ook af en bereikt uitgeput na een aantal uur kamp IV.

In die tijd was contact alleen mogelijk via walkietalkies. Dat verliep moeizaam, beide kanten horen elkaar soms wel, soms niet. Flarden van woorden en zinnen gaan verloren. En er zijn misverstanden over wat er nu precies gezegd is.

Twijfels

Hoewel er meteen twijfel is hoe alles precies verlopen is, bespreekt expeditieleider Herman Plugge met de groep na terugkomst in Kathmandu dat ze vasthouden aan de topclaim van Bart Vos. Omdat er onduidelijkheid bleef, wordt er besloten een commissie te vragen zich uit te spreken over het al dan niet slagen van de expeditie met het bereiken van de top.

Toenmalig KNAV-voorzitter Frank Schreve, Nepalkenner en consul Dolf Noordijk onderzoeken de gang van zaken, in samenwerking met de samensteller van de Himalayan Database, miss Elizabeth Hawley. Hoewel er wel onduidelijkheden blijven bestaan, wordt het toen geldende uitgangspunt ‘’Wij geloven een klimmer op zijn woord’’ aangehouden. De commissie oordeelt unaniem dat op basis van alle beschikbare informatie Bart Vos beschouwd kan worden als de eerste Nederlander op de Mount Everest.

Opnieuw discussie

Pas 16 jaar na de expeditie ontstaat opnieuw rumoer. In 2000 publiceert Mariska Mourik het boek Eén meter Everest, waarin zij beweert dat Bart Vos nooit op de top van Mount Everest heeft gestaan. Daarmee laait de hele discussie weer op. Als reactie op het boek van Mourik schrijven Bart Vos en de andere leden van de expeditie, met uitzondering van Han Timmers, het Witboek Everest als reactie op de passages en beweringen in het boek van Mourik.

De NKBV geeft in maart 2000 als reactie op de opnieuw ontstane commotie een persbericht uit waarin het standpunt van de vereniging uitgelegd wordt: ‘’Wij geloven een klimmer op zijn woord als die zegt een bepaalde prestatie te hebben verricht, tenzij sluitend en overtuigend het tegendeel kan worden bewezen”.

Dat is in lijn met een in later dat jaar in oktober 2000 aangenomen standpunt van de internationale bergsportfederatie UIAA met betrekking tot topclaims door bergbeklimmers. In die verklaring wordt klimmers opgeroepen zoveel mogelijk bewijs te verzamelen dat een topclaim kan bevestigen. Evenmin als de NKBV geeft de UIAA in die verklaring aan te oordelen over topclaims.

Geluidstape

Tijdens de bodemprocedure die over deze zaak werd gevoerd, werd een geluidstape van een walkietalkiegesprek een belangrijk bewijsstuk. Vos zegt zelf in dat fragment dat hij op het zadel tussen de Zuidtop en de hoofdtop is omgekeerd vanwege een instortend sneeuwzadel en vanwege tijdgebrek.

Dit is een transcriptie van het gesprek tussen Bart en het basiskamp.

“Herman, ik hoor of versta je alleen als ik de squelch-knop indruk, daarom zal ik kort zeggen wat we gedaan hebben. We hebben de Zuidtop van de Everest bereikt, en het zadel tussen de Hoofdtop en de Zuidtop. Toen we op dat zadel waren stortte het gedeeltelijk in en toen zijn we gauw teruggegaan omdat de tijd over was.”

Een paar uur later geeft Bart ander nieuws:

“Ik ben met Mariska (Mourik) tot onder de Zuidtop geweest, 200 meter. Met Ganesh op de Zuidtop en daar hebben we gestaan en foto’s gemaakt en daar onder andere de microfilm begraven. En ik ben zelf alleen doorgegaan naar de Hoofdtop. Ganesh heeft me nagekeken tot ik zover was en is toen weer omgedraaid en is voor mij uit teruggegaan. Ik heb wel degelijk de Hoofdtop ook beklommen, over.“

Op de tape is te horen hoe er in het basiskamp blij wordt gereageerd op het nieuws dat Bart -in tegenstelling tot zijn eerdere bericht- op de top is geweest.

Uitspraak

De rechter beslist uiteindelijk dat het onderzoek van Mourik stevig genoeg was en gaat niet mee in de eis van Vos. Naar aanleiding van de rechtszaak en de genoemde tape, schrijven Frank Schreve, toen geen KNAV-voorzitter meer en Elizabeth Hawley in 2003 een reactie. Het derde lid van de in 1984 ingestelde onderzoekscommissie, Dolf Noordijk, was inmiddels overleden. Schreve en Hawley schrijven in de brief aan het bestuur van de NKBV dat zij na met name het beluisteren van de tape, aan de vereniging de suggestie doen de succesvolle klim van Bart Vos op de Mount Everest te heroverwegen. Schreve en Hawley zijn tot een andere conclusie gekomen dan in 1984 en noemen het topsucces van Bart Vos dan erg onwaarschijnlijk.

‘Unrecognized’

Dat was voor Elizabeth Hawley reden om de beklimming van Bart Vos in de Himalaya Database de status ‘unrecognized’, niet erkend, mee te geven. In de database gebruikt Hawley ook de term ‘disputed’, betwijfeld, maar zij koos voor de zwaardere term. Voor de door Vos bereikte hoogte wordt in de Himalayan Database 8800 meter aangehouden. Overigens bestaat er bij het Nepalese ministerie van Toerisme een lijst met succesvolle beklimmingen van Nepalese bergen waarop de Nederlandse expeditie van 1984 nog gewoon vermeld staat.

Standpunt NKBV

De brief van Schreve en Hawley uit 2003 aan het NKBV-bestuur heeft destijds niet geleid tot een officiële reactie. Het bestuur van de NKBV heeft in 2023 het standpunt van de vereniging in kwesties als deze als volgt weergegeven:

Het is niet aan het bestuur van de NKBV om te bepalen wie wel en wie niet op een top heeft gestaan. Dat is niet onze rol. Wij moeten in eerste instantie vertrouwen op het woord van de klimmer en op het oordeel van gezaghebbende bronnen. In het geval van de Everest ’84 expeditie is nadien echter een controverse ontstaan, en is nieuwe informatie aangeleverd, op grond waarvan de topclaim in de gezaghebbende Himalayan Database als ‘unrecognized’ is aangemerkt. De NKBV heeft daarna in haar communicatie de erkende topbeklimming van 1990 als eerste beklimming aangehouden.

René de Bos, die in 1990 de top bereikte, is daarmee de eerste Nederlander op de top van Mount Everest. In 1999 werd hij gevolgd door Katja Staartjes als eerste Nederlandse vrouw.

Publicaties

• De Berggids, dec ’84 pag. 1-13.
• De Bergvriend, ’85 pag. 9-13.
• Boek: Jan Notten (redactie), Everest ’84 (1984).
• Boek: Bart Vos, Himalaya dagboek (1987).
• Boek: Mariska Mourik, Eén meter Everest (2000).
• Boek: Edward Bekker, Edmond Öfner, Herman Plugge, Peter Teeuwissen, Joost Ubbink Bart Vos, Witboek Everest: De feiten van de Nederlandse Mount Everest Expeditie 1984 (2001).