Tekst: Menno Boermans, 3 juni 2024

Zijn benen zien er uit als die van een wielrenner die op ruw asfalt met hoge snelheid onderuit is gegaan. Blauwe plekken, schaafwonden en bloedsporen van enkel tot heup, een kapotgescheurd broekje en een schoen die mist. We hebben hem zojuist met de heli opgepikt van Hohbalmen -een wandelpad op 2600 meter, boven Zermatt- waar hij tijdens het rennen op een stukje sneeuw ten val gekomen was. "Het komt goed", verzeker ik de jongen, terwijl ik een flinke dosis Fentanyl toedien en de wonden met verband afdek. Onderweg naar het ziekenhuis kijkt de gehavende trailrunner me met natte ogen dankbaar aan. Zwijgend denken we aan hetzelfde. Een ongeluk is snel gebeurd, geluk gehad, het had ook heel anders kunnen aflopen. De Walliser Bote berichtte er onlangs nog over. Boven Saas-Fee was een wandelaar vermist. We vonden haar levensloze lichaam twee dagen later onderaan een sneeuwveld op 2200 meter hoogte. Vermoedelijk uitgegleden over een stukje opgevroren smeltwater op het pad.

Reddingsactie voor een bergwandelaar boven Randa in de Walliser Alpen. Foto, Menno Boermans. Wandelaar steekt een sneeuwveld over. Foto, Menno Boermans.

Twee werelden

Het is elk voorjaar vaste prik in de Alpen; de statistieken vermelden talloze reddingsacties voor hikers en trailrunners. 'Ausgerutscht auf Schneefeld' of 'Überrascht durch Lawine von Oben'. In de transitiefase van winter naar zomer zijn veel bergsporters zich onvoldoende bewust van de risico's die ze lopen. Ze verkeren in een verkeerd mentaal model, zoals we dat in de veiligheidskunde noemen. Het menselijk brein maakt onjuiste beslissingen op basis van gebrek aan ervaring of een troebele waarneming van de situatie. De bos- en grashellingen in de dalen zijn reeds heerlijk groen, de zon schijnt met potentieel verbrandende kracht en in de Walliser dorpen klinkt boven de vers met geraniums versierde balkons het geluid van gierzwaluwen. Kortom; het is lente. Maar hoger op de berg heerst nog een andere waarheid. In die wereld ligt de erfenis uit de snel vergeten koude maanden op de loer. En dit jaar is het extra 'Heimtückisch' (verraderlijk).

De sneeuwgrens kwam in het Mattertal tot eind mei regelmatig omlaag tot 2000 meter. Foto, Menno Boermans.

Na jaren van droge winters was 23/24 opvallend sneeuwrijk. Matthias Huss -glacioloog van de technische universiteit van Zürich- meldt dat in verschillende Zwitserse regio's de grootste hoeveelheid sneeuw gemeten is sinds 1991. Volgens het Instituut voor Sneeuw- en Lawineonderzoek (SLF) ligt boven de 2000 meter anderhalf maal zoveel sneeuw als het 20-jarige gemiddelde. Reden om te juichen, maar voor bergsporters is het dit voorjaar dus extra oppassen geblazen. Resten sneeuw in de schaduwgebieden of overblijfselen van lawines trekken zich weinig aan van waar de wandelpaden lopen. Zo ligt bij de Monte-Rosa-hut boven Zermatt nog een dik pak van enkele meters. Volgens waard Richard Lehner uitzonderlijk: "Normaal is medio juni het wandelpad naar de hut sneeuwvrij, dit jaar zal dat waarschijnlijk pas in juli het geval zijn". Hij waarschuwt nadrukkelijk voor het risico van uitglijden, dat vooral bij de sterk groeiende groep van beginnende hikers onbekend is.

Direct tot stilstand komen

Het is voor ieder aanstormend alpinist vaste prik in de alpiene basiscursus; remmen in de sneeuw. Hoewel het een leuke en speelse oefening is, brengt het de bergsporter in spé wel degelijk ook een potentieel levensreddende vaardigheid bij. Je leert hoe je tot stilstand kunt (proberen te) komen door je lichaam in de juiste positie te draaien en je knokkels en/of schoenpunten als rem in te zetten. Dat sneeuw verraderlijk scherp kan zijn is en-passant een nuttig leerpuntje.

Bergschoenen (categorie C of D) bieden meer houvast in sneeuw dan hardloopschoenen. Foto, Menno Boermans.

Bergwandelaars en trailrunners daarentegen ontberen veelal deze kennis en behendigheid. Om nog maar te zwijgen van het materiaal dat de alpinist bij zich draagt om te voorkomen dat het oversteken van een sneeuwveld uitmondt in een helikoptervlucht naar het ziekenhuis. Het kan ook voor de Light&Fast in het voorjaar geen kwaad om een pickeltje (tip: een puntige steen in je handen kan ook al helpen) en stijgijzers bij zich te hebben. Direct tot stilstand komen is immers noodzaak. Ik spreek uit ervaring; wat me van een 250-meter-val door een sneeuwgeul nog het meeste bijstaat, is de enorme versnelling. Na luttele seconden was remmen al onmogelijk. Ik kwam er met een knieverwonding van af maar de bergreddingspraktijk toont dat glijpartijen niet zelden eindigen met levensbedreigende kwetsuren of zelfs in een lijkenzak. In veel gevallen is hoofdletsel de bepalende factor. En dat is ook belangrijk om je als niet-alpinist te realiseren: zonder helm is je schedel uiterst kwetsbaar. Dat bewees een ongeluk onlangs bij de Oeschinensee boven Kandersteg. Een wandelaar werd bij de populaire toeristentrekpleister gedood door een vallende steen die loskwam met een sneeuwlawine hoger op de berg. De gemeente had met borden gewaarschuwd voor precies dit gevaar, ondanks dat het geen officiële verplichting is om gebruikers van wandelpaden te beschermen tegen natuurrisco's. Het is je eigen verantwoordelijkheid om je ervan bewust te zijn dat boven de 2500 meter het lawinegevaar tot ver in de zomer jouw schitterende dag kan laten eindigen in een drama.

Alleen door veel en realistisch oefenen, voer je in een noodgeval de juiste handeling uit. foto, Menno Boermans. Air Zermatt helicopter stijgt op voor een bergredding. Foto, Menno Boermans.

Gletsjervreugde

De recordwinter heeft ook gevolgen voor bergpassen zoals de Gotthard en Grand Saint Bernard. Daar leveren sneeuwschuivers al wekenlang een Travail Titanesque en banen zich door muren van soms wel acht meter hoog. De Giro d'Italia moest hierdoor onlangs bergetappes omleggen en of de paswegen op tijd open kunnen voor het toeristenseizoen hangt af van het weer de komende weken. Moeder natuur zal het allemaal worst zijn; hoofdzaak is dat er eindelijk weer goed nieuws over haar te vertellen is. Eine der besten Wintersaisons für Schweizer Gletscher kopt de Aargauer Zeitung vreugdevol. Het meetinstituut Glamos meldt dat op de gletsjers deze winter het sneeuwdek met gemiddeld 31 procent is toegenomen ten opzichte van de periode tussen 2010 en 2020. Verloren ze de afgelopen twee jaar ruim 10 procent van hun volume, dit jaar biedt de sneeuw een mooie isolatielaag tegen het afsmelten van het gletsjerijs. Nu maar hopen dat de mens geen slippertje maakt.

Extra opletten bij het oversteken van sneeuwvelden! Foto, Menno Boermans.

Wil je meer informatie?

Sneeuw op je pad Veilig bergwandelen Techniek op sneeuwhellingen

Veilig trailrunnenVoorkom meesleurongevallen Waarschuwing Kantonspolizei Wallis