Tekst en beeld: Menno Boermans, 19 februari 2025.

Een reddingshelikopter is bij een lawine in de meeste gevallen te laat. © Menno Boermans

"Signaal op 1,4 meter!", schreeuwt mijn collega door de wind heen. Terwijl hij zijn lawinepieper inruilt voor sondeerstok, pak ik alvast de schep erbij. Andere reddingswerkers komen aangesneld en gezamenlijk beuken we in rap tempo door de bikkelharde sneeuw. Als eerste zien we een skischoen. Ik vloek binnensmonds. We moeten het gezicht hebben! Koortsachtig scheppen we door tot het hoofd vrij is. Wanneer de arts de diepe kuil in glijdt en controleert of er sneeuw in de mond van het bewusteloze slachtoffer zit, check ik mijn horloge. Tenminste een halfuur is verstreken sinds de toerskiër door de sneeuwmassa werd gegrepen. Tenzij hij een ademruimte had, ziet het er slecht uit. Statistisch gezien heeft hij 65% kans om gestikt te zijn. Tijd om hierover na te denken heb ik niet. We beginnen met reanimeren en tijdens de vlucht doen we er alles aan om de man een kans te geven. Nadat we het slachtoffer aan het ziekenhuispersoneel hebben overgedragen, keren we -met rode wangen en nog hijgend van de inspanning- terug naar de basis. Een uur later het teleurstellende telefoontje: niet gehaald. Een heerlijke wintersportdag is kil verstoord door de 'witte dood'.

Reddingsactie is topsport

Dit lawineongeluk bij Zermatt is tekenend: als professionele redders komen we vrijwel altijd te laat. Wanneer je 'kritisch' begraven bent (neus en mond onder de sneeuw) dien je immers binnen tien minuten gevonden te worden. "We dachten altijd dat het 15 tot 18 minuten waren, maar ons nieuwe onderzoek bewijst dat de verstikkingsfase sneller ingaat," aldus arts en wetenschapper Hermann Brugger. Een helikopter doet er logischerwijs langer over om ter plaatse te komen. De enige hoop is daarom gevestigd op omstanders, in de meeste gevallen jouw tochtgenoten.

"Het is essentieel dat iedere freerider, toerskiër en sneeuwschoenwandelaar daadkrachtig een zoekactie kan uitvoeren." De Oostenrijkse Lawinegoeroe Michael Larcher hamert er elk jaar op in zijn leerzame Lawinenupdates. "Een lawine is altijd chaotisch en enorm stressvol. Alleen wanneer je systematisch te werk gaat en reflexmatig het stappenplan volgt -lokaliseren met lawinepieper, sonderen, uitgraven én het verlenen van eerste hulp- kun je een leven redden." Uit eigen ervaring beaam ik: een reddingsactie in een lawinehelling voelt als het leveren van een topsportprestatie. En er is geen atleet die een wedstrijd ingaat zonder uitvoerig geoefend te hebben. "Maak een realistische lawinetraining standaard onderdeel van je tochtvoorbereiding", adviseert ook Larcher.

EHBO-vaardigheden zijn vast onderdeel van een lawinetraining. © Menno Boermans

Successen motiveren

Hoewel de overlevingscurve weinig rooskleurig is, geschieden keer op keer wonderen. Zo toont de Zwitser Forrest Schorderet een schoolvoorbeeld, wanneer zijn broer Lake bij het off-piste-skiën in Saint-Luc voor zijn ogen verdwijnt. Na een paniekreactie keert de focus terug en binnen enkele minuten vindt hij zijn broer, onder meer dan een meter sneeuw. Bij een enorme Lawineabgang op de Alphubel boven Saas-Fee overleven alle 16 betrokken toerskiërs dankzij een efficiënte zoekactie van zowel bergredders als tochtgenoten. Miraculeus is ook een nachtelijke inzet nabij Verbier. Een Einzelgänger komt niet thuis, waarna zijn vrouw alarm slaat. De beelden vanuit de heli zijn imposant en ontroerend tegelijkertijd. In het zoeklicht steekt alleen een wuivend handje nog uit de sneeuwmassa. "Succesverhalen zijn belangrijk voor de motivatie, maar voorkomen is beter dan genezen". Berggids Ray Hughes benadrukt steevast de noodzaak om vooral niet in een lawine te komen. "Enerzijds door een gedegen voorbereiding, anderzijds door juiste besluitvorming in het terrein".

De drie W’s van het lawinebericht (dagelijks om 17.00 uur) geven een mooie basis voor een gedegen risicoanalyse:

• Welk niveau heeft de lawinedienst afgegeven.
• Wat is het sneeuwprobleem.
• Waar zijn de gevaarlijke plekken in het terrein.

"Alleen door dit veel te oefenen, kun je betrouwbare beslissingen maken." Maar Hughes nuanceert direct: "Iedere ervaren bergsporter realiseert zich ook dat het vaak een gokspelletje blijft. Moeder natuur is ondoorgrondelijk."

Bewustzijn van de menselijke factoren helpt bij het maken van verstandige beslissingen. © Menno Boermans

Lawines worden zwaarder

Ook bezit en beheersing van goed materiaal dragen bij aan risicoreductie. "De juiste ski’s én een stabiele skitechniek voorkomen bijvoorbeeld dat je valt," legt Hughes zijn klanten op de Vallée Blanche uit. "In precaire situaties essentieel, omdat je geen druk wilt uitoefenen op het sneeuwdek." In veruit de meeste gevallen is het namelijk de mens zelf die de Schneebrettlawine lostrapt, waarna de schuivende laag van ingewaaide sneeuw binnen no-time levensbedreigende proporties aan kan nemen. "De lawine van de toekomst is echter minder droog en meer nat", zegt de Zwitserse wetenschapper Stephanie Mayer. De resultaten van haar onderzoek naar de uitwerking van klimaatverandering op lawines, tonen een behoorlijke uitdaging voor de Alpenbewoner.

Droge lawines worden met explosieven preventief veroorzaakt, een methode die bij natte lawines vaak zonder resultaat blijft. Ook ontstaat deze zware Gleitschneelawine meestal spontaan, zonder toedoen van de mens. Een pakkend voorbeeld is het drama van april vorig jaar in het Oostenrijkse Niedertal waarbij 17 Nederlanders en vier lokale gidsen worden verrast. Het ongevalsonderzoek toont dat hoog op de berg weliswaar droge sneeuw de oorzaak is, maar dat de lawine in de baan omlaag een verzadigde massa meeneemt. Vier mensen worden bedolven, drie overlijden. Hermann Brugger verklaart in zijn rapport naar de overlevingscurve precies dit probleem: "In vochtige sneeuw is minder zuurstof aanwezig; het slachtoffer stikt sneller dan in droge sneeuw." Daarbij is de kans op traumatisch letsel groter door het massieve gewicht. Mayer voegt adviserend toe: "Bergsporters moeten meer aandacht besteden aan het thema nattesneeuwlawine, omdat ze -ook in de winter- vaker voor gaan komen".

Bergsporters krijgen door de stijgende regen-sneeuwgrens meer en meer te maken met natte Gleitschneelawines. © Menno Boermans

Overlevingskans stijgt gestaag

Inspelend op dit toekomstbeeld zijn producenten volop bezig met innovaties. Het Oostenrijkse ReqS werkt aan een 'Smarte Sonde' waarmee de hele fase van het pieperzoeken wordt overgeslagen. En het Noorse Safeback ontwikkelde een rugzak die onder de sneeuw frisse lucht aan- en uitgeademde koolstofdioxide wegvoert. Dit geeft tot anderhalf uur extra tijd om gevonden te worden. Terwijl in de bergreddingswereld met spanning de testberichten worden afgewacht, viert arts en onderzoeker Simon Rauch alvast een succes: 'het is te danken aan opleiding, training en vooral beter materiaal, dat de laatste vier decennia de overlevingskans van een lawineslachtoffer van gemiddeld 43,5% is gestegen naar 53,5%." En inderdaad: dat is een resultaat om als verse-sneeuw-community trots op te zijn!

Elke seconde telt: realistisch oefenen van een redding is essentieel. © Menno Boermans

Meer informatie & tips?

Wil je meer informatie en tips? Bekijk dan ook deze artikelen en zie de tips van Menno.

De eerste stappen zelfstandig in de sneeuw

Veilig sneeuwschoenwandelen

Lawinegevaar en voorzorgsmaatregelen

Lawineberichten interpreteren

Aanvullende tips van Menno

• Oefen regelmatig een daadkrachtige lawineredding met je tochtgenoten.
• Volg als voorbereiding een lawinecursus, zowel in theorie als praktijk. Kijk op de WePowder Academy, het Snow Safety Center, Risk’n’Fun, Ortovox Lab SNOW, Know Before You Go, White Risk, Avalanche Check of Avy Savvy.
• De medische verzorging van een lawineslachtoffer is een onderbelicht thema. Ook hiervoor kun je een cursus volgen, onder andere bij Outdoor Medicine en Air Glaciers.
• De Oostenrijkse Alpenvereniging deelt met Sicher Am Berg veel leerzame info.
• Download de lawinefolder van het Zwitserse SLF en de lawinefolder van de Duitse Alpenvereniging.
• Skitourenguru is een platform dat je helpt om bij de tochtvoorbereiding verstandige routes te kiezen. Raadpleeg ook de overzicht-site van de lawinediensten EAWS.
• Er zijn meerdere Apps beschikbaar die het lawinebericht op je smartphone tonen. Twee handige: White Risk en Snow Safe.
• Leer over de menselijke factoren in de cursus Mountain CRM van berggids James Thacker. Lees ook het artikel Faktor Mensch van mountain leaders Anne van Galen en John van Giels.
• Tot slot: vergeet niet te genieten. Buiten de gebaande paden genieten van de verse sneeuw is een unieke en waanzinnig mooie ervaring.

Freeriden in de onverspoorde poeder geeft een uniek gevoel van vrijheid. © Menno Boermans