Tekst en Beeld: Menno Boermans, 14 september 2025

Goedemiddag, hoe gaat het met u? De Nederlandse vrouw kijkt verrast op wanneer ik haar op de helling boven Saas-Grund in onze moedertaal aanspreek. Even later vertelt ze snikkend haar verhaal. “Ik ben niet gevallen, maar ik heb gewoon geen kracht meer. Mijn knieën trillen, ik kan letterlijk niet op mijn benen staan. Zo gênant.” Terwijl ik haar hartslag, bloeddruk, zuurstofsaturatie en bloedsuiker controleer, probeer ik haar te kalmeren. “Adem heel diep uit en in, dat helpt vast”. Daarna zet ik ons beiden gehoorbescherming op tegen het aanzwellende lawaai van de naderende helikopter. Behendig manoeuvreert de piloot de rood-witte Bell 429 – roepnaam Susi – naar het brede bergpad waar we staan. Met mijn schouder als steunpunt klautert de vrouw wankel omhoog, terwijl mijn collega haar de zwevende machine in helpt. “Ze is alleen uitgeput, we hoeven niet naar het ziekenhuis”, meld ik over de intercom. Met een zwierige duikvlucht zakken we het Saastal in. Ik steek vragend mijn duim op; haar gezicht verraadt een mengeling van emoties. Opluchting over haar redding vloeit samen met schaamte dat haar eerste bergwandeling eindigt met een afdaling per helikopter.

Bergwandelen is gezond voor lichaam en geest.

Deze reddingsactie staat niet op zichzelf. Steeds vaker komen bergwandelaars in de problemen omdat ze de tocht onder- en zichzelf overschatten. Gebrek aan ervaring en zelfkennis speelt nagenoeg altijd een doorslaggevende rol. Waar klimmers, alpinisten en toerskiërs gewend zijn om zich stap voor stap op te leiden, eindeloos te oefenen en langzaam beter te worden, verloopt de leercurve van veel Nederlandse wandelaars gevaarlijk steil. De motivatie om instructieboeken te lezen of cursussen en workshops te volgen neemt af; een snel resultaat lijkt zwaarder te wegen dan het leerproces. “Een verraderlijke valkuil”, benadrukt bergredder David Weber. “Je kunt geen afsteker nemen naar ervaring. Je moet echt het hele traject van beginner tot expert doorlopen.” Als specialist in risicomanagement weet hij dat mensen vooral in nood komen omdat ze 'onbewust onbekwaam' te veel hooi op hun vork nemen. “Wandelen in een vlak land is totaal anders dan lopen in de bergen – zelfs voor een ervaren lange-afstands-hiker of marathonrenner. Er komt letterlijk een derde dimensie bij, en daar verkijken veel mensen zich op.” Wie na een lange dag geplaagd wordt door een mix van vermoeidheid, spierpijn, honger en dorst, loopt een grote kans om in het rood te raken. “Als de hoop op redding het enige is wat overblijft, is het echte leermoment al voorbij.”

Ook opleidingscoördinator van de Zwitserse Alpenclub Rolf Sägesser benadrukt het belang van een grondige voorbereiding. “De trend is dat veel mensen op sociale media mooie beelden zien en ‘het gewoon eens proberen’, zonder de nodige kennis en vaardigheid te hebben.” Een goed voorbeeld is Trittsicherheit – een begrip dat in Nederland nauwelijks bekend, maar op bergpaden van levensbelang is. “De kans om te struikelen lijkt misschien klein, maar de gevolgen zijn vaak ernstig.” Elke laaglander die bergen ambiëert dient thuis eerst veel kilometers te maken in onverhard terrein. Zo loop je niet alleen je wandelschoenen in, maar oefen je ook lichaamsbalans op een oneffen ondergrond. Daarnaast doet de bergwandelaspirant er goed aan zich 'bewust bekwaam' te maken in tal van andere vaardigheden. Tochtplanning, navigeren met kaart, kompas en apps, terreinoriëntatie en het inschatten van weersontwikkelingen; allen essentieel om veilig weer beneden te komen. Die motivatie kan niet vaak genoeg benadrukt worden, vindt ook Flavia Bürgi van de Beratungsstelle für Unfallverhütung. “Tussen 2012 en 2021 is het aantal ongevallen onder bergwandelaars in Zwitserland gestegen van 19.170 naar 44.360 per jaar.” Volgens haar zijn veel slachtoffers niet fit, missen tredzekerheid of kennen de moeilijkheidswaarderingen van de paden niet. “Bergwandelen is geen Spaziergang – het is een risicosport.”

Hoewel een ongeluk snel gebeurd is, ontstaan de meeste noodsituaties langzaam. Reeds uren voordat het alarmnummer wordt gebeld zijn er al tekenen dat er iets niet klopt. “Het is de kunst om continu te begrijpen wat er op het moment gaande is – in jezelf en de omgeving.” James Thacker is berggids en expert op het gebied van Situational Awareness: “Situatiebewustzijn omvat drie elementen: een scherpe waarneming met alle zintuigen, interpretatie van die informatie op basis van ervaringen en projectie naar de toekomst – wat kan er gebeuren?” Dit proces komt onder druk te staan bij vermoeidheid of stress. Bovendien; wie weinig ervaring heeft om op terug te vallen, creëert waarschijnlijk een onjuist situatiebewustzijn. Zo komt het dat een wandelaar "plotseling" geen energie meer heeft, "verrast" wordt door hitte-onweer of zich "opeens" realiseert dat er geen gemarkeerd pad meer te bekennen is. Psychologiedocent Ula Kraus schreef in Hoogtelijn een artikel met de pakkende titel De kunst van het omkeren. Ze legt uit hoe mentale denkfouten ons in gevaar brengen en waarom we irrationele beslissingen nemen om eerdere keuzes te rechtvaardigen. Ula illustreert met een pakkende anekdote dat haar eigen enthousiasme voor mooie toeren soms haar objectieve beoordelingsvermogen vertroebelt. “In de korte periode van goed weer hadden we beter een kortere route kunnen kiezen. Maar ja, liefde voor grote Alpentochten maakt blind.”

Bergwandelen is een risicosport.

In de bergen is het belangrijk om altijd een brede en open blik te houden. Zenmeester Shunryū Suzuki noemt dit een Beginner’s Mind: een houding van nieuwsgierigheid, openheid en enthousiasme, waarmee je elke ervaring onbevooroordeeld tegemoet treedt, alsof je een beginner bent. Deze mindset prikkelt tot ontdekken en leren, zelfs wanneer je al veel kennis en expertise hebt. In diezelfde geest maak ik een knipoog naar een populaire instructieboekenreeks: de bergwandelaar kan zich het beste als Dummie beschouwen. Hoewel deze benaming een negatieve connotatie oproept, is juist het tegenovergestelde bedoeld. Een Dummie is iemand die erkent niet alles te weten, openstaat voor nieuwe inzichten en zich graag wil ontwikkelen. Het is inmiddels duidelijk: alleen door eerlijk zelfinzicht en een leergierige houding ligt het pad naar een veilige én onvergetelijke bergervaring open. En daar doen we het uiteindelijk toch allemaal voor?

Kijk regelmatig nieuwsgierig om je heen, naar jezelf en elkaar.

Dit is bergwandelen Zo gezond is bergwandelen Wat neem je mee op bergwandeltocht?

Fit de bergen in Moeilijkheidswaardering bergwandelpaden Bergwandeltechniek

• Laat je leercurve geleidelijk stijgen. Volg cursussen en workshops of huur een bergwandelgids (Mountain Leader) in. Kijk hier: NKBV Bergsportreizen, 360explore en overdebergen. Download ook de NKBV White Paper Veilig Bergwandelen en kijk hier eens: 16 tips voor beginnende wandelaars.
• Train in Nederland of België je fysieke fitheid. Neem daarbij ook verticale meters mee en oefen op oneffen ondergrond; bijvoorbeeld in de duinen. Inspiratie vind je in de gids De mooiste bergwandelingen van Nederland of Dutch Mountain Trail.
• Een zeer leerzaam en omvangrijk instructieboek is Bergwandern / Alpinwandern van de Zwitserse Alpenclub. De Oostenrijkse collega's hebben meer humor: Sicher Bergwandern mit Berti & Gerti. Download de gratis folder Sicher Bergwandern, door de Belgische Bergsportfederatie vertaald naar Veilig Bergwandelen.
• Bekijk de leerrijke SRF documentaire Wanderlust, Wanderfrust. Je ziet een workshop bergwandelen, reddingsacties voor uitgeputte wandelaars en tips over belangrijke aandachtspunten.
• Ben je klaar voor een rood-wit gemarkeerd bergwandelpad? Doe de zelftest op Sicher Bergwandern.
• Vaak blijft een geredde persoon met een hoge rekening zitten, blijkt uit deze reportage van het Zwitserse programma Kassensturz: Heli-Rettung wird zur Kostenfalle.