Tekst en beeld: Menno Boermans, 30 augustus 2024

Door de klimaatopwarming wordt het weer in de Alpen vermeerd extremer.

Al direct bij het aanvliegen zien we vanuit de lucht dat het mis is. Meerdere alpinisten zwaaien ons vanaf de gletsjer onder de Allalinhorn paniekerig toe. Een serac was afgebroken, in enorme brokken uiteengespat en precies op de normaalroute ingeslagen. Middels triage beoordelen mijn collega en ik hoeveel personen er betrokken zijn en wie welke verzorging nodig heeft. ‘Opschieten, er kan nog meer loskomen’, hoor ik de piloot zeggen in mijn oortje. Goede reminder: als hulpverleners staan we zelf ook bloot aan de gevaren die het leed bij onze patiënten heeft veroorzaakt. ‘Eén ongeschonden, één lichtgewond, één Tango’. Dit codewoord voor overleden zet automatisch een rij van vervolgstappen in gang. We moeten de doodsoorzaak vaststellen, voor de politie foto’s maken en met ooggetuigen praten over wat er mis is gegaan. ‘Klar, was passiert ist’, concluderen we. De serac kon niet tegen de extreme zomerhitte, die rond het middaguur een temperatuurpiek bereikte. De oplossing lijkt simpel; net als dat sommige marathons tegenwoordig in de nacht worden gelopen, verlaag je de kans op ijs- of steenslag door in de koelere nacht te vertrekken. Maar dat nul risico niet bestaat bewijst een ongeval in Chamonix van begin augustus. Een seracval op de Mont Blanc du Tacul raakte in totaal 15 klimmers. Vier werden gewond, één kwam om het leven. Tijd van overlijden: drie uur in de morgen.

Een seracval op de Allalinhorn vergde het leven van een 61-jarige Zwitser.

Ontdooiende bergen

Waar een hittezomer vroeger een uitzondering was (weet je nog, 2003?) meldt Meteo Schweiz nu jaarlijks records. Zo waren 2022 en 2023 buitengewoon warm met luchttemperaturen die tot 1,9 graden celcius hoger waren dan het langjarig gemiddelde. Om nog maar te zwijgen van de nulgradengrens. Deze kwam twee jaar geleden voor het eerst in de Zwitserse geschiedenis boven de 5000 meter uit, en brak op 21 augustus 2023 het record opnieuw; 5298 meter. Dat de nulgradengrens sinds 1961 gemiddeld met 400 meter gestegen is, heeft ook gevolgen voor de bergsporter. Niet alleen de gletsjers smelten, het is vooral de permafrost die invloed heeft op de veiligheid. Deze laag van rotsen en puin is constant bevroren en dient als "cement" voor de rotsen aan de oppervlakte. Door de hoge temperaturen komt deze laag steeds dieper te liggen waardoor de bergen "ontdooien" en afbrokkelen.

Door het ontdooien van de permafrost komt steenslag op de Matterhorn regelmatiger voor.

‘Wees je bewust dat klimroutes en wandelpaden wellicht anders zijn dan voorheen’, benadrukt Berggids Ray Hughes uit Chamonix. ‘Deze dynamische tijd vergt een gezond wantrouwen in de informatie die je in gedrukte gidsjes leest’. Dat het raadzaam is zowel analoge als digitale bronnen te raadplegen kan ik beamen. Van alle wandelingen die in mijn gidsje Met Uitzicht Op De Matterhorn (2019) staan, is ruim de helft niet meer te lopen zoals beschreven. En uit de categorie heftiger: pas nadat mijn klimmaat en ik ternauwernood aan een fatale instorting van een rotspijler in de Aiguilles de Chamonix waren ontsnapt, lazen we in het digitale routeboek dat voor precies dit gevaar gewaarschuwd wordt: ‘De originele route is een absolute no-go’.

Oververhitting

Waar de bergen van oudsher een toevluchtsoord zijn om aan de hitte in de dalen te ontsnappen, stijgt met de oplopende temperaturen ook op hoogte het ongemak. Uren lang hijgend inspanning leveren -blootgesteld aan een intense zon- zorgt niet zelden voor bergsporters die uitgedroogd en uitgeput zijn, soms zelfs met symptomen van een hitteberoerte. Het lichaam heeft geen afkoelende mechanismen -zoals zweten- meer paraat en het lichaam raakt oververhit. Drink dus veel -heel veel- water en denk aan de electrolyten om een zouttekort te voorkomen. Uiteraard smeer je je goed in, want niets zo hinderlijk als het drukken van je rugzak op een roodgeblakerde nek en schouder. Ook uit de rubriek extreem pijnlijk is het verbranden van je hoornvlies. En dat weet ik uit uit eigen ervaring. Om een patiënt goed te kunnen verzorgen zette ik op de Denali voor een half uur mijn zonnebril af. De rest van de week heb ik kermend in mijn tent doorgebracht, afwachtend op het cesseren van de ondraaglijke steken in mijn ogen.

Belangrijk symptoom bij oververhitting is verward gedrag. Op hoogte is de zonnestraling veel intensiever dan in Nederland.

Heftig onweer

Zonnesteek, verbranding, sneeuwblindheid; ik kom de zogenaamde thermoletsels steeds vaker tegen. Niet verwonderlijk, maar het waren altijd van die klassieke problemen die je wel leerde maar niet meemaakte. Net als onweer. Het behandelplan voor iemand die door de bliksem geraakt is heb ik jarenlang niet ingezet. De laatste tijd echter, verschijnt het woord Blitzeinschlag geregeld in de alarmmelding. ‘Door de klimaatopwarming komt hitteonweer vaker voor’, verklaart Meteoroloog Roger Perret van Meteonews. ‘Hoe warmer het wordt, hoe meer energie er gevangen is, hoe heftiger de onweersbuien’. Ook klimaatonderzoeker Reto Knutti bevestigt: ‘De klimaatverandering zorgt vermeerd voor Starkniederschlägen. Dat komt door de wet van Clausius-Clapeyron; warme lucht kan meer vocht opnemen’. Wanneer zo een onweerswolk tegen een bergkam blijft kleven, kan lokaal extreem veel neerslag vallen. Bij Brienz in het Berner Oberland bijvoorbeeld werden op 12 augustus maar liefst 70 duizend bliksemschichten geregistreerd en zorgde 100 millimeter regen voor modderstromen en overstromingen. De beelden op tv deden denken aan begin juli, toen Wallis te kampen kreeg met ongekend noodweer. Rivieren traden buiten de oevers en zetten onder meer Zermatt en Saas-Grund blank. Huizen werden verwoest, twee mensen verdronken en het duurde maanden voordat de weggeslagen spoorlijn in het Mattertal gerepareerd was.

Modderstromen verwoestten in juli onder meer Saas-Grund. Foto: KaPo Wallis.

Elk nadeel heeft zijn voordeel

Maar het is niet alleen maar kommer en kwel. Elk nadeel heeft immers zijn voordeel. De hitte maakt het nemen van een duik in een gletsjerbeek weer aantrekkelijk. En de natuur geniet zichtbaar van de afwisseling tussen zon en regen. In mijn dorp Grächen bijvoorbeeld (een van de droogste plekken van Zwitserland) zijn de bossen en weiden dit jaar opmerkelijk groen. En voor de Einheimischen ook heuglijk; de geraniums op de balkons tonen dit jaar nóg mooier rood. Persoonlijk geniet ik vooral van een nieuw fenomeen in mijn bergdorp. Ik val tegenwoordig heerlijk in slaap met het rustgevende geluid van krekelgetjirp. Träum süss!

Flexibiliteit en aanpassingsvermogen zijn onontbeerlijke eigenschappen in de bergen.

Wil je meer informatie?

Bergbeklimmen in een veranderend klimaat Actuele routecondities

Klimaat en alpiene routes oog voor oogbescherming bergsport in de hitte

Aanvullende tips van Menno

Raadpleeg bij de tochtenplanning naast gedrukte kaarten en gidsjes ook online bronnen zoals tochtenwiki.nkbv.nl, gipfelbuch.ch, chamoniarde.com, alpine-auskunft.at of camptocamp.org

Vroeg in de morgen vertrekken verlaagt de kans op ijs- en steenslag maar nul risico bestaat niet. Wel is het natuurlijk aangenaam koeler dan gedurende de dag.

Net als bij het acclimatiseren om hoogteziekte te voorkomen, kun je je lichaam laten wennen aan hitte. Ondermeer zal het zweten hierdoor efficiënter worden en stabiliseer je de bloedcirculatie sneller.

Kom je onverwacht in onweer terecht, vermijd dan geëxponeerde plekken, waterstromen en voorwerpen van metaal (setjes, pickel) en ga in de hurkhouding zitten.

Juist als er sluierbewolking is, verbrand je snel. Houdt dus altijd je bril op. Een reddingsdekentje is overigens licht doorzichtig en kan als noodzonnebril dienen.

Drink veel -heel veel- voor en tijdens je tocht. Kijk naar de kleur van je urine; die dient licht gekleurd te zijn. Eet ook zoute producten, je verliest in je zweet immers niet alleen water. Vermijd alcohol; dit draagt bij aan het ontstaan van oververhitting.