Als de heli niet komt

Medisch bergredder Menno Boermans ziet de trend dat bergsporters minder goed in staat zijn om eigenhandig een noodsituatie het hoofd te bieden. Zelfredzaamheid is echter onontbeerlijk; wat doe je als professionele hulp op zich laat wachten?

Tekst: Menno Boermans, 22 juli 2024

Met de tandenborstel in mijn hand staar ik om elf uur ’s avonds geconcentreerd naar de alarmmelding. Huilend heeft een vrouw gemeldt dat haar echtgenoot met een collega vast zit, net onder de top van de Zwitserse Nadelhorn. Uitgeput na een hele dag klimmen en bang om in het donker af te dalen. Ze vreest voor hun levens. We kijken vanaf de reddingsbasis naar buiten en zien de windfaan horizontaal staan. Assertief staat piloot Simon Anthamatten het duo via de telefoon te woord. "De windvlagen zijn te krachtig om jullie op te pikken. Zoek beschutting en ga in de bivakzak zitten." Wanneer we de volgende ochtend om vijf uur uur het verkleumde tweetal ongeschonden in de heli hijsen zien we dat ze helemaal geen bivakspullen bij zich hebben. Ook een brander ontbreekt en de accu van hun telefoon is leeg. Glück gehabt! Het bleef ondanks de storm die nacht ook op 4000 meter boven nul. Anders was de vrees van de beller wellicht waarheid geworden.

Gepland bivak op de Salbitschijen Westgraat. Foto: Menno Boermans. Ongepland bivak op de Dôme de Neige. Foto: Dries Brandsma.

De kunst van het bivakkeren

Steeds vaker rukken bergreddingsdiensten uit voor Blockierungen. Noodsituaties zonder medische urgentie. Soms is er een technisch probleem (stijgijzer verloren, touw vast) maar vaak speelt angst voor het onbekende een rol en ontbreekt het vermogen om ‘het een nachtje uit te houden’. De kunst van het ongeplande bivak lijkt verloren te zijn gegaan. Berggids Ray Hughes uit Chamonix verklaart dit mede met de light-and-fast-mode. "Het trailrunnen mixt zich met het klassieke alpinisme. Dat gaat goed totdat het niet goed gaat. Dan plots komen de Kilian-Jornet-wannabees er achter dat hun lichte rugzakje geen plek had voor overlevingsmateriaal." Nu is snelheid in alpien terrein op zich een goede eigenschap.

In alle Alpenlanden neemt het aantal reddingsacties zonder medische urgentie toe. Foto: Menno Boermans.

Mark Twight schreef er in 1999 al over in zijn meesterwerk Extreme Alpinism; climbing light, fast and high. Wat hij echter ook uitvoerig benadrukt zijn competenties als training, eigenverantwoordelijkheid, redding en overleven. Sneller klimmen door te bezuinigen op materiaal betaalt de weekend warrior met kwetsbaarheid. De boekcover spreekt voor zich. Naast de titel met het woord lichtgewicht staat een foto van een dikingepakte alpinist met grote rugzak. Ongetwijfeld zitten hier een reddingsdeken, EHBO-kit, bivakzak, noodrantsoen en brandertje in. "De minimale essenties" noemt bergbeklimmer Florian van Olden ze. Door schade en schande kent hij de kneepjes van het noodbivak uitzonderlijk goed. Zijn belangrijkste tips: "Oefen vooraf het onverwachte overnachten in controleerbare omstandigheden" en "houd de humor erin – het duurt uiteindelijk maar een paar uur voor het weer licht wordt."

Het trainen van noodsituaties verhoogt de zelfredzaamheid als het er op aan komt. Foto: Menno Boermans.

Betere voorbereiding

De Nederlandse berggids Boris Textor wijt een gebrek aan zelfredzaamheid goeddeels aan slechte voorbereiding. Alpinisten en bergwandelaars plannen tochten tegenwoordig minder grondig. "Routes worden van internet geplukt, zonder de bron te verifiëren. De Apple weerapp geeft een zonnetje aan, maar door de snelle swipe wordt het naderende koufront gemist. De focus licht op succes, er wordt minder rekening gehouden met tegenslagen. Men rekent zich rijk. Ook het vermogen om informatie te toetsen aan het eigen niveau ontbreekt vaak." Samen met collega Tomas van Lieshout heeft hij een leerboekje ontworpen. "Het is een geheugensteuntje dat je helpt aan alles te denken bij de planning." De NKBV heeft een vergelijkbare tool: 3 x 3 Zomer - Risicomanagement in Alpien Terrein. Met name voor ongeoefende bergsporters een handig hulpmiddel om juiste beslissingen te nemen en niet "onverwacht" door slecht weer, falend materiaal of een overkokende tochtgenoot te worden verrast. Fysiek is de bergsporter van vandaag fitter dan ooit, mentaal lukt het maar matig om een sluimerend noodgeval het hoofd te bieden. Boris Textor ziet deze mentaliteitsverandering ook: "Vroeger volgde je cursussen als opleiding tot zelfstandig alpinist. Tegenwoordig wil men vlug, eenmalig consumeren en heeft het doel gewonnen van het proces. Op je werk vertellen dat je de Mont Blanc gedaan hebt, is belangrijker dan jarenlang oefenen en trainen." De grootste probleemgevallen zijn zij die helemaal geen cursus volgen. Op sociale media worden ze door het hooggebergte geïnspireerd, maar onbewust onbekwaam wordt de kracht van de natuur onder- en hun eigen kunnen overschat. In Zermatt worden ze laatdunkend Grampis genoemd. De klungelige gidslozen die op de Matterhorn en co. niet alleen hun eigen leven maar ook dat van anderen in de waagschaal leggen.

EHBO-vaardigheden zijn essentieel voor een bergsporter. Foto: Menno Boermans. Oefen ook het geïmproviseerd transporteren van je tochtgenoot. Foto: Menno Boermans.

Geen veroordeling

Een linke combinatie van hoogmoed, luiheid en het gebrek om af te kunnen zien. Het kan te maken hebben met generatieverschillen, de bergsport wordt evenwel steeds luxer en comfortabeler. Berghutten lijken op hotels, kleding en materiaal zijn kwalitatief steeds beter en in de smartphone heb je vliegensvlug ‘help’ geroepen wanneer het tegenzit. Maar wat doe je als de heli niet komt? Daar hebben velen nauwelijks over nagedacht. Compleet daartegenover staan schaamte en angst voor gezichtverlies. ‘Better to die than to look bad’ noemen we dat in de veiligheidskunde gekscherend. Gijs de Vente en Martina Mattersdorfer kennen het fenomeen. Twintig jaar geleden raakten de ervaren buitenklimmers tijdens een multipitch in de Dolomieten de route kwijt. "We bleven doorklimmen, maar het werd steeds lastiger en de rotsen losser. Zelfs toen we als enige zekering een losse roestige mephaak hadden, was het niet vanzelfsprekend om de heli te bellen. We zijn opgevoed met het idee dat je altijd je eigen shit opruimt. Dat was ook de norm in onze vriendengroep." Uiteindelijk is het stel in veiligheid gebracht en kunnen ze er nu gezond op reflecteren. "Hoe individuen reageren en besluiten nemen wanneer ze in de problemen komen, loopt zeer uiteen en verandert ook met de tijd." Te laat bellen of te vroeg bellen; de angst om veroordeeld te worden is overbodig, leerde ik ooit van mijn opleider bij de bergredding Bruno Jelk. Hij benadrukte keer op keer dat niemand expres in de problemen komt. "Zeg nee wanneer het te link is om uit te rukken. Maar oordeel achteraf nooit over de mensen die je helpt. Wij zijn redders, geen rechters."

Als je er zelf echt niet uitkomt: schroom niet om professionele hulp in te schakelen.
Foto: Menno Boermans.

Wil je meer informatie?

3 x 3 zomer - Risicomanagement in Alpien Terrein Beter beslissen in de bergen

Bivakkeren in de bergen Hoe plan je een tocht? Volg een cursus

Aanvullende tips van Menno

Raadpleeg meerdere leerboeken, zoals Bergsport Sommer - Technik, Taktik, Sicherheit van de Zwitserse Alpenclub of Extreme Alpinism; climbing light, fast and high van Mark Twight.
Boekenwijsheid is niet genoeg. Breng het geleerde in de praktijk in gecontroleerde omstandigheden. Volg cursussen en workshops over ehbo, veiligheid en redding.
Maak het thema noodgevalmanagement onderdeel van je voorbereiding. Bespreek met je tochtgenoten wie over welke vaardigheden en hulpmaterialen beschikt.
Oefen regelmatig realistische scenario’s. Hoe verleen je effectief (medische) hulp aan een tochtgenoot? Hoe komen jullie de nacht door als dat nodig blijkt?
Zorg dat je fysiek én mentaal fit op pad gaat. Een sterk lichaam en de juiste mindset maken je meer zelfredzaam in een kritische situatie.
Zorg goed voor je mobiele telefoon. Denk aan de accu en neem eventueel een powerbank mee. Heb de juiste apps voor weer, navigatie en alarmering van de reddingsdienst. Maar denk ook na over back-ups mocht je smartphone je in de steek laten.

Ben jij goed verzekerd?

Wanneer je de bergen opzoekt, is het belangrijk om je bewust te zijn van eventuele risico’s. Een goede reisverzekering is daarom een must. Speciaal voor bergwandelaars en -sporters heeft de NKBV een reisverzekering met bergsportdekking. Deze verzekering heeft een dekkingsperiode van 60 aaneengesloten dagen en omvat alles wat een reguliere reisverzekering biedt, aangevuld met extra dekking voor bergsportrisico’s. Ook op ongebaande paden waar andere verzekeringen stoppen. Opsporing, redding en repatriëring worden vergoed, waar ook ter wereld en wanneer het nodig is.

Meer over de NKBV-reisverzekering.