Op veel plekken in de Alpen kun je in berghutten of bivaks overnachten. Maar niet overal en dan moet je een alternatief paraat hebben. Maar zelfs al staat er een hut, dan nog is is niet iedereen er van gediend om met veel mensen in een kleine ruimte te overnachten. Mag je in plaats van in een hut te overnachten je tent ergens neerzetten of bivakkeren? In dit artikel vertellen we je meer daarover, leggen we uit wat bivakkeren ten opzichte van kamperen inhoudt en wat de regels voor overnachten buiten hutten om in de vier belangrijkste Alpenlanden zijn. Ook geven we je een aantal tips over bivakzakken en bothies.

Bivakkeren

Allereerst, wat wordt verstaan onder bivakkeren? Bivakkeren is, in tegenstelling tot kamperen en wildkamperen, strikt genomen niet meer of minder dan een noodovernachting. Een noodovernachting hoeft niet per se ongepland te zijn, want als je tocht het vereist dat je onderweg overnacht zonder dat er voorzieningen zijn dan telt dat in de regel ook als bivak. Maar ook een ongeplande bivak, bijvoorbeeld omdat jij of één van je tochtgenoten niet verder kan, het donker wordt, het weer omslaat, of de route niet meer veilig begaanbaar is, hoeft niet onvoorbereid te zijn. Sterker nog, jezelf voorbereiden op een noodbivak is bij veel langere en ruigere tochten een noodzaak, niet alleen in de bergen, maar ook in afgelegen ruige streken zoals in Scandinavië en de Schotse hooglanden.

Wat je op een bivak gebruikt om in te slapen kan variëren. Je kan in de open lucht overnachten in je slaapzak, in een bivakzak, in een bothy, in een tent of in een bivakhutje. Een bivakuitrusting beschermt primair tegen de gevaren van een weersomslag en plotselinge regen en kou. De basis voor een geslaagd bivak is een draagbare shelter; dat kan een bothy of een bivakzak zijn. Wat je daarnaast verder nog meeneemt hangt van de tocht af. Hoe meer afgelegen de tocht, hoe minder vluchtmogelijkheden en hoe slechter de reddingsmogelijkheden - hoe meer je zelf voor je eigen veiligheid moet zorgen. En hoe meer bivakmateriaal er dus vaak mee moet, ongeacht de tak van bergsport die je doet.

Bivakkeren wordt op vrijwel alle plekken in de Alpen getolereerd, tenzij in een natuurreservaat, op privéterrein en vlak bij of in de bewoonde wereld. Wildkamperen, wat om een geplande overnachting met bijbehorende uitrusting gaat, wordt veel minder getolereerd.

Verboden of gedoogd

Het is natuurlijk prachtig om in de vrije natuur te slapen en 's ochtends wakker te worden met niets om je heen dan de ruige open bergwereld. Wat kan daar nu verkeerd aan zijn? Niet veel zou je zeggen. Maar altijd wanneer mensen conflicterende interesses en belangen hebben, dan zijn problemen voorgeprogrammeerd. In de perceptie van sommige mensen zijn bivakkerende, wildkamperende, en wild-camper-ende toeristen een groot probleem. Ze geven geen geld uit in de lokale gemeenschap (optiek van huttenwaarden, politici en lokale aanwonenden), ze verstoren het wild (optiek van jagers), ze verstoren de natuur (optiek van natuurbeschermers) en laten afval achter (optiek van natuurbeschermers en lokale aanwonenden). Van wezenlijk belang is daarnaast dat het bij de overnachtende bezoekers die de portemonnee niet trekken, natuurlijk ook gaat om vreemden die niet tot de lokale gemeenschap behoren. Het groepsdier mens in nu eenmaal minder tolerant voor leden die niet tot de eigen groep behoren.

Ga er van uit dat wild kamperen bijna nergens is toegestaan. De meeste Europese landen, streken of gemeenten hebben uitgesproken kampeer-verboden, op de Scandinavische landen die het zogenaamde 'allemansrätten' kennen na. Het allemansrätten is een traditioneel gewoonterecht in Zweden, Noorwegen en Finland dat iedereen het recht geeft om van de natuur te genieten, te wandelen, te kamperen (mits...), te zwemmen en bessen en paddenstoelen en dergelijke te plukken. Wel geldt dat men respect toont voor de natuur, de dieren en privé-eigendom, en niets verstoort of beschadigt. Het is geen principe van ongelimiteerde vrijheid. Er wordt geappelleerd aan de eigen verantwoordelijkheid, met als credo 'Niet verstoren en niet kapot maken'. In tegenstelling tot wat vaak gedacht wordt geldt het allemansrätten niet voor jagen, vissen, motorvoertuigen in de natuur en kamperen met campers of tenten langs wegen of bij bewoning in de buurt.

De vraag of je ergens in Europa mag bivakkeren is slechts op weinig plekken eenduidig te beantwoorden. Voor het gemak focussen we ons op de vier van de vijf belangrijkste Alpenlanden. Maar ook daar gelden helaas geen uniforme regels, vooral omdat er er per deelstaat of kanton en per gemeente specifieke regels kunnen gelden. Maar ook de aard van het terrein, de afstand tot de bewoonde wereld, de mate van civilisatie en het landgebruik spelen een rol. Regels zullen strenger zijn in meer georganiseerde en ingerichte gebieden, en in wetlands, rivierbeddingen (in de brede zin van het woord), bossen en natuurgebieden wordt veel minder getolereerd dan hoog in de bergen.

In een notendop vind je hieronder de regels met betrekking tot bivakkeren in de Alpenlanden Zwitserland, Oostenrijk, Duitsland en Frankrijk:

Zwitserland

• Er is geen duidelijke wettelijke basis voor of tegen wildkamperen/bivakkeren. Bos en weide zijn principieel vrij toegankelijk, maar dat recht kan kantonaal of lokaal ingeperkt zijn. Kamperen in natuurgebieden is wel verboden, waaronder uiteraard het Schweizerische Nationalpark. Het is ook verboden te kamperen in rustgebieden voor het wild en eidgenössischen Jagdbanngebiete. In de overige gebieden is een bivak met een klein aantal personen boven de bosgrens meestal geen probleem, mits men zich low-profile gedraagt. Sommige gemeenten verbieden expliciet het wildkamperen én bivakkeren. Bekende voorbeelden zijn Zermatt, Göschenen en Leuk.
• Lees meer: https://www.sac-cas.ch/de/umwelt/bergsport-und-umwelt/campieren-und-biwakieren/
• Lees meer: https://www.sac-cas.ch/fileadmin/Umwelt/Bergsport_und_Umwelt/Campieren___Biwakieren/SAC-Merkblatt-Campieren-Biwakieren-DE.pdf
• Lees meer: https://www.korporation.ch/service/wildcampieren/

Oostenrijk

• Er is in Oostenrijke een onduidelijke wettelijke basis voor het bivakkeren. Per Bundesland gelden andere regels voor wat betreft het overnachten in Alpien 'niemandsland'. Principieel is het kamperen in bosgebied verboden, tenzij de eigenaar toestemming heeft gegeven. Kamperen in natuurgebieden is ook verboden. Boven de boomgrens wordt het ingewikkeld: in Kärnten, Niederösterreich en in Tirol is het overnachten in de tent buiten kampeerterreinen niet toegestaan. Maar in Oberösterreich, Salzburg, de Steiermark en Vorarlberg bestaat dit expliciete verbod niet, tenzij de betreffende gemeente dit in de plaatselijke verordening heeft opgenomen.
• Het is altijd toegestaan om te bivakkeren in Alpien terrein wanneer er sprake is van 'ungeplante Notbiwak, zu dem Einzelpersonen im Falle einer Verletzung, eines Schlechtwettereinbruchs oder bei Dunkelheit gezwungen sind. Achtung: Vorsätzliches Biwakieren wird mit einer Zeltübernachtung gleichgesetzt! Bei Zuwiderhandlungen winken je nach Bundesland Geldstrafen bis zu 14.500 Euro.'
• Orienteer je wat de regels zijn aan de hand van de richtlijnen die de Oostenrijkse Alpenverein heeft opgesteld: Alpenverein.at/portal/natur-umwelt/bergsport_umwelt/zelten-biwakieren.php
• Lees meer: www.t1p.de/campen

Duitsland.

• Principieel is het kamperen in bosgebied verboden, tenzij de eigenaar toestemming heeft gegeven. Kamperen in natuurgebieden is ook verboden. Wel toegestaan is een noodbivak en vaak ook een gepland bivak in Alpien terrein.
• Lees meer: magazin.alpenverein.de/artikel/ubernachten-im-freien-in-den-alpen_f4293fe8-1dd7-4117-964c-4866813a888c
• Lees meer: https://www.alpenverein.de/chameleon/public/16779/zelten_und_biwakieren_in_den_bergen_16779.pdf

Frankrijk

• Op veel plekken, waaronder ook nationale parken, is het toegestaan gepland en uiteraard ook ongepland te bivakkeren. Op deze overzichtelijke pagina lees je precies wat waar wel en niet mag.
• Lees meer: https://www.lecampingsauvage.fr/legislation-et-reglementation/camping-sauvage-bivouac#.

Laat geen sporen achter

Terughoudend gedrag en het niet veroorzaken van overlast zijn de belangrijkste stelregel is bij het bivakkeren. Loop als je een bivak plant onderstaand lijstje langs:

• Locatie: check of er geen verboden gelden (nationaal/regionaal park, natuurreservaat, wildreservaat, jacht, waterbescherming, aanwonenden, etc.);
• Gevaren: check of er risico op steenslag, bliksem, hoogwater, etc. is;
• Stilte: maak geen lawaai zodat je dieren niet verstoord;
• Zicht: bivakkeer zoveel mogelijk uit het zicht, zelfs als je je netjes aan de regels houdt. Dit ter voorkoming van jaloerse blikken of afgunst bij aanwonenden;
• Eten, afwassen/zeep: laat geen etensresten achter en was jezelf of je afwas niet met zeep in oppervlaktewater;
• Vuur: beheerst een brander gebruiken is prima, maar maak geen open vuur, hoe gezellig het ook lijkt;
• Toilet: begraaf uitwerpselen voldoende diep. Poep of pies niet onder een overhangende rots. Hier komt geen water en de afbraak duurt vele malen langer;
• Afval: laat geen afval achter.

Bothies en bivakzakken

Afbeelding boven: deze lichtgewicht vierpersoons bothy van Terra Nova weegt 400g. Nog geen honderd gram per persoon!

Er zijn drie typen noodonderkomen die je zelf mee kan nemen; ultralichtgewicht tentjes, bothies en bivakzakken. Dergelijke onderkomens zijn niet alleen geschikt voor de nacht, maar ook als tijdelijk shelter om te voorkomen dat je als bergsporter bij een heftige weersomslag onderkoeld kan raken raken. Bijvoorbeeld wanneer je 'overvallen' wordt door een onweersbui in de middag of een wanneer het koufront er eerder is dan verwacht. Eigenlijk zou geen enkele ervaren bergsporter nog iets dergelijks mogen gebeuren, zeker niet met de huidige weerberichten op de smartphone. Desalniettemin is het altijd mogelijk dat er iets onverwachts gebeurt, helemaal in afgelegen gebieden met amper tot geen mobiel bereik. Een lichtgewicht noodonderkomen dat standaard onderin de rugzak zit is daarom altijd een verstandige keuze.

Tent
Een tentje neem je meestal niet als nooduitrusting mee, vooral vanwege het gewicht, het volume en de 'lastige' stokken. Maar vlak moderne tentjes niet uit. Er zijn tal van ultralichtgewicht tentjes te koop met een gewicht van 500 tot 1000 gram die gebruik maken van wandelstokken als stokken. Tenten hebben het voordeel dan ze naast kortstondige bescherming tegen eennoodweer ook gebruikt kunnen worden om de, al dan niet geplande, nacht in door te bregen. Win-win.

Lichtgewicht bothies en bivakzakken zijn echter nog lichter en compacter. Hierdoor kun je ze als standaard-item onderin je rugzak laten zitten. Net als een tent houden ze de regen buiten en bieden ze warmte en geborgenheid. Niet alleen bij noodweer, maar ook bij een ongeval wanneer je moet wachten op hulp.

Bothies
Bothies, ook wel bothybags of mountain shelter genaamd, zijn in Nederland nog altijd vrij onbekend. De naam bothy is afkomstig van het Gaelic woord voor schuilhut. De vaste houten of stenen schuilhutten in de Schotse en Welsche heuvels en bergen heten dan ook zo. Draagbare bothies of bothybags zijn simpele wind- en waterdichte 'schuilhutjes'. Het zijn meestal rechthoekige (meerpersoons) zakken die je over je hoofd trekt als beschutting om een regenbui uit te zitten.

Om in te slapen zijn bothies minder geschikt. Zo hebben ze over het algemeen geen vloer en is de stof vaak niet ademend. Wel hebben ze vaak een raampje, een tochtgat en bevestigingspunten voor wandelstokken. Er zijn bothies voor twee tot wel twintig personen. Het is het ideale kortstondige noodshelters voor groepen; je deelt elkaars warmte, en eventueel kun je tijdens het uitzitten van het noodweer met een klein brandertje iets warms maken of een spelletje spelen. De raampjes voorkomen een claustrofobisch gevoel en de ventilatieslurven zorgen voor de frisse lucht. Zittend op je rugzak (met de regenhoes op de grond) speel je onder het genot van een kop thee of soep een potje kaart terwijl je wacht op het einde van de bui. Beter dan natregenen, of clautrofobisch schuilen in een krappe bivakzak!

Bivakzakken
Bivakzakken zijn vaak weinig meer dan twee lappen stof (meestal ademend) die aan elkaar zijn gestikt tot een platte zak. Bivakzakken zijn er in verschillende soorten en maten (1- en 2-persoons en ademend of niet). Het voordeel van een bivakzak ten opzichte van een bothy is dat je er dankzij de beter afgesloten constructie, én dankzij de bodem/ondergrond, beter een ongeplande nacht in door kan brengen.

Als je een bivakzak gaat kopen, laat dan je keuze afhangen van het doel waarvoor je de zak wilt gebruiken. Als je er in je eentje op uit gaat om gepland in de open lucht te overnachten dan wil je hoe dan ook een ademend model. Ultralichtgewicht modellen zijn vaak minder goed qua waterdichtheid en ademend vermogen dan de fabrikant belooft. Wil je comfort? Neem dan een model met een boogstokje. De modern ultra-lichtgewicht tentjes zijn echter inmiddels zo licht dat ze een goed (misschien wel beter?) alternatief zijn voor bivakzakken 'met een boogje'.

Paklijst gepland bivak

• Een bothy of bivakzak (afhankelijk van terrein en groepsgrootte);
• Een reddingsdeken, extra warme kleding (incl. bivakmuts, handschoenen, donsjas);
• Voldoende eten en drinken + brander;
• Slaapzak en matje.

Laatste wijziging: 9 dec 2025 hsn