Voor iedere tocht is wel een aparte rugzak te koop met zijn eigen specifieke kenmerken. Toch hebben alle rugzakken wel een paar gemeenschappelijke kenmerken. Laten we daarom beginnen met het doornemen van hoe een rugzak eigenlijk in elkaar zit.

Rugzak aanschaffen

Frame

De meeste rugzakken hebben een frame. Dit frame geeft de rugzak zijn stevigheid en verdeelt de last. Sommige grote rugzakken hebben nog een aluminium buizenframe aan de buitenzijde, maar een lichtgewicht frame van aluminium, staal, carbon, kunststof of hout zit tegenwoordig aan de binnenzijde.

Rugpand

Grofweg zijn er twee soorten rugpanden: a) het rugpand dat direct tegen je rug aan zit en b) het rugpand dat van je rug af zit zodat er nog geventileerd kan worden. Een rugpand dat dicht tegen je lijf zit, ventileert zeker minder maar zit veel stabieler waardoor de last een met de drager wordt. Dit is doorgaans beter voor de balans, zeker in de bergen op lastige paden. Bij de echte ventilerende rugpanden wordt veelal een mesh – gaas – constructie gemaakt om de rugzak te ventileren. Lekker bij warm weer.

Verstelbaar rugpand

Een rugzak moet op je rug passen. Daarom wordt één type rugzak door de serieuze rugzakfabrikanten in meerdere maten gemaakt en er bestaat ook een duidelijk verschil tussen dames en heren rugzakken. Bij veel grote rugzakken is het rugpand in lengte verstelbaar zodat je hem ideaal op je lichaam kan afstellen.

Heupband

Het belangrijkste onderdeel van een rugzak om hem prettig te kunnen dragen is de heupgordel en niet de schouderbanden zoals je misschien zou verwachten. Bij een goed afgestelde rugzak draag je de last vooral met je heupen en daarom is een comfortabele en goed passende heupband van cruciaal belang. Een goede heupgordel is breed en heeft een zachte maar stevige polstering en is – bij grote rugzakken - enigszins anatomisch gevormd. Dames en heren hebben verschillende heupen en dus ook een verschillende heupband.

Schouderbanden

De schouderbanden zijn er dus niet zijn om de last te dragen, maar zorgen voor de stabiliteit van de rugzak. Net als de heupband zijn de schouderbanden voor dames- en heren rugzakken verschillend. Die van de heren zijn veel meer recht-toe-rechtaan terwijl die van de dames veel meer een S-vorm hebben om de borsten niet in de weg te zitten en beter te passen bij de bredere schouders.

Loadlifters ofwel stabilisatiebandjes

Loadlifters zijn stabilisatiebandjes die verbonden zijn met de bovenzijde van het draagsysteem en de schouderbanden op sleutelbeenhoogte. Dankzij een gesp kan je deze riempjes verstellen en hierdoor de afstand tussen rugzak en rug kleiner of groter maken. Bergop trek je de loadlifters aan waardoor de rugzak dichter tegen de rug aan komt en dit is goed voor de stabiliteit. Bergaf gaan ze juist losser waardoor de rugzak verder van je af komt te zitten en het zwaartepunt meer centraal boven je benen komt te hangen. Hierdoor loop je meer rechtop en daal je makkelijker af.

Borstband

De borstband verbindt de schouderbanden met elkaar waardoor ze minder snel van de schouders schuiven. Hij is meestal in hoogte verstelbaar. Bij de dames rugzakken is uitproberen cruciaal! De meeste borstbanden hebben een fluitje in de sluiting.

Met het bovenstaande weet je op hoofdlijnen uit welke onderdelen een rugzak is opgebouwd. Laten we nu eens kijken naar de globale indeling van rugzakken en welke handigheidjes je kan tegenkomen. We beginnen met het hoofdvak.

Hoofdvak

Dit vak kan bestaan uit één grote laadruimte of het is opgedeeld in twee compartimenten waarbij het onderste vak meestal voor de slaapzak bestemd is. Daarboven doe je dan de rest van je spullen.

Slaapzakvak

Het slaapzakvak is altijd apart toegankelijk via een rits aan de onderzijde. De scheiding tussen hoofd- en slaapzakvak is een schot dat verwijderd kan worden. Hierdoor ontstaat weer een groot hoofdvak.

Volume vergroters

Veel rugzakken hebben aan de bovenzijde een soort slurf waardoor je het volume kan vergroten. Je ziet het vaak aan het volume kenmerk 50+5: het hoofdvak is 50 liter en kan met de slurf 5 liter worden vergroot.

Het klepvak

De meeste grotere rugzakken worden aan de bovenzijde afgesloten met (afneembare) klep die is opgedeeld in een onder- en een bovenvak. In het bovenvak gaan spullen waar je snel onderweg bij moet kunnen. In het ondervak zitten je portemonnee en paspoort veilig opgeborgen.

Waterzak

De plek voor een waterzak of hydratiezak is dicht tegen het rugpand aan. Zo merk je van het gewicht het minst en is kans op perforatie het kleinst.

Zijvakken

Een of twee elastische zijvakken zijn handig voor een bidon of banaan. Grote trekking rugzakken hebben vaak ook nog twee afsluitbare zijvakken.

Voorvak

Deze zit aan de voorzijde van de rugzak. Vaak is deze zak zo geconstrueerd dat je hem steeds verder kan openvouwen waardoor er meer spul in past. Ook zie je hier vaak een gaasvak: handig om nat spul onderweg te drogen.

Frontloader

De meeste rugzakken zijn toploaders: je pakt van boven af. De frontloader – vaak Backpacking- of reisrugzakken - heeft een grote rondlopende rits aan de voorzijde van de rugzak. Dit kan erg gemakkelijk zijn omdat je zo – door de rugzak op z’n rug te leggen – makkelijk bij al je spullen kan.

Handigheidjes

Stokhouders

Stokhouders of stoklussen zijn handig als je de stokken wilt te opbergen als je ze niet gebruikt.

Pickel en ijsbijl berging

Neem je een pickel en/of ijsbijlen mee? Zorg dan voor een rugzak met speciale bevestigingspunten voor de scherpe delen.

Stijgijzers

Veel rugzakken hebben een elastieken ‘netje’ bovenop het topvak en soms aan de voorzijde en zo’n netje is een prima plek voor de stijgijzers. Ook het voorvak is vaak een goede plek.

Helmberging

Klimmers en mountainbikers dragen een helm. De helm berg je als je hem niet gebruikt op in de helmberging van de rugzak.

Heupbandzakjes

Kleine zakjes op de heupgordel zijn tijdens het lopen ongeveer de enige goed bereikbare zakken. Dé plek voor kleine versnaperingen en een zakmes.

Reflectie

Bij fietsrugzakken is reflectie een must en bij kleinere rugzakken een aanrader. Bij grotere rugzakken is het nog steeds een zeldzaamheid.

Waterdicht

De meeste rugzakken zijn niet waterdicht, maar een redelijke bui kunnen ze wel doorstaan. Bij langdurige neerslag is een regenhoes noodzakelijk. Bij veel rugzakken wordt deze standaard geleverd.

De rugzakken

Zo nu weet je uit welke onderdelen een rugzak is opgebouwd en hebben we in sneltreinvaart de indeling en handigheidjes doorgenomen. Nu gaan we verder met welke rugzak je moet hebben voor de verschillende tochten. We beginnen uiteraard klein.

De Dag- of weekend rugzak

Een dag- of weekend rugzak is er voor de korte tripjes waarbij je doorgans niet zo veel spullen mee neemt. De inhoud varieert grofweg tussen de 10 en 40 liter en het gewicht dat je mee neemt tussen de pakweg 2 en 12 kilo. Die ruime variatie in grootte heeft te maken met het grote verschil aan inzetgebied en of je een of een paar dagen van huis gaat. Een dagrugzak voor dag wandelingen in Nederland is immers anders dan een rugzak voor een dagje klettersteigen of een tripje met overnachting in een berghut in de Alpen. We laten de speciale dagrugzakken met laptop vakken voor woon-werk hier even buiten beschouwing.

De meeste dagrugzakken hebben een hoofdvak, een paar kleinere vakken voor portemonnee en een of twee zijvakken voor een bidon. De wat meer serieuze dagrugzakken hebben een vak voor een hydratie zak. Eenvoudige rugzakken hebben alleen twee schouderbanden met soms een borstband (hierover verderop meer). Rugzakken voor meer uitdagende tochten hebben vaak ook een heupband. Een regenhoes is lang niet altijd aanwezig.

De Huttentocht rugzak

Een rugzak voor een huttentocht heeft een inhoud van tussen de 30 en 50 liter waarmee de 40 liter huttentocht rugzak letterlijk de gulden middenweg is. De 30 liter is voor mensen die op een tocht gaan van een paar dagen, maar ga je serieus de bergen in voor een week dan kom je eerder uit bij die 50 liter. Zeker als je ook nog eens de sneeuw in gaat en een pickel, stijgijzers, touw en gordel mee moet nemen. En in de winter natuurlijk ook nog de extra warme kleding. Kies een rugzak die van stevige materialen gemaakt is, want zeker bij uitdagende huttentochten wil een rugzak nogal eens tegen rotsen of ijs schuren. Het gewicht dat je in een dergelijk rugzak meeneemt hangt natuurlijk af van wanneer je gaat en wat je gaat doen. Veel meer dan 15 kilo moet je niet in een huttentocht rugzak stoppen.

De huttentocht rugzak is een volwaardige rugzak met alle toeters en bellen: schouderbanden met loadlifters en de borstband ertussen en een degelijke heupband. Een huttentocht rugzak moet uiteraard comfortabel dragen; je bent immers vaak lange dagen onderweg. Twee zaken die soms met elkaar kunnen conflicteren zijn stabiliteit van de rugzak en de bewegingsvrijheid die de rugzak je biedt. Maak je een lastige technische tocht waarbij je ook moet klauteren en klimmen dan is stabiliteit belangrijk; de rugzak moet als het ware een met je lichaam kunnen worden. Bij een gewone wandeltocht tussen hutten is een rugzak met wat meer bewegingsvrijheid geen punt.

De Klimrugzak

De klimrugzak is eigenlijk een heel verhaal waard omdat er zo veel verschillende types bestaan: van een rugzak om je spullen naar de wand te dragen, via de speciale touwtassen die alleen maar als doel hebben je touwen veilig en schoon te kunnen verplaatsen naar de rugzakken waarmee je ook echt gaat klimmen. Deze laatste is hier het belangrijkst.

Hoewel bij elke rugzak het eigen gewicht natuurlijk mee speelt, is dat eigen gewicht bij klimrugzakken nog belangrijker. Dat gewicht gaat immers soms ook loodrecht mee omhoog. Dat is precies de reden waarom klimrugzakken van lichtere materialen worden gemaakt. Dat laatste wil meestal niet zeggen dat ze daarom minder degelijk zijn maar het kan wel. Let er op dat een klimrugzak dicht tegen je rug aan zit. Dit is het beste voor de balans. Klimrugzakken hebben een inhoud van zo’n 18 liter voor de dagrugzakken tot 50 liter voor langere tochten.

De typische indeling voor een echte klimrugzak is een hoofdvak dat van boven gesloten wordt met een koord zodat hij onder het klimmen makkelijk toegankelijk is. Een simpele klep is soms ook aanwezig. Belangrijke details voor een klimrugzak zijn een spanband bovenop om een touw onder op te bergen, een stevige lus tussen de schouderbanden om de rugzak omhoog te trekken wanneer nodig, bevestigingspunten voor pickel, stijgijzers, ijsbijlen en een hele serie daisy chains om bijvoorbeeld karabiners aan vast te maken. Een plek voor een waterzak is niet per se noodzakelijk: deze kan in de winter bevriezen of tijdens het kimmen makkelijk beschadigen. Beter is een goede flessenhouder.

De Trekking rugzak

Als we het over een trekking rugzak hebben dan gaat het doorgaans over rugzakken voor tochten van 5 of meer overnachtingen. De benodigde inhoud van de rugzak hangt er vervolgens van af hoe je die overnachtingen hebt geregeld. Zijn de overnachtingen in bijvoorbeeld een berghut of bij een B&B dan kan je toe met een rugzak tussen de 50 en 70 liter en zijn de eisen erg vergelijkbaar met de rugzak voor een hutten tocht. Trek je er geheel zelfvoorzienend op uit dan heb je te maken met een rugzak met een inhoud van 70 liter en meer. Een rugzak met een gewicht van 15 tot dik boven de 20 kilo inhoud is dan de last waar je rekening mee moet houden.

Gezien de vaak lange dagen lopen en het zware gewicht is bij trekking rugzakken het draagcomfort en daarmee een goed draagsysteem absoluut het belangrijkste. Een kwestie van goed advies en veel proberen bij aanschaf. Op de tweede plaats komt pas de indeling. Trekking rugzakken zijn eigenlijk in te delen in twee types: degene die van boven worden gevuld en de types die ook als een koffer kunnen worden gepakt. Wat ze doorgaans allemaal gemeen hebben is dat het hoofdvak opgedeeld is in twee stukken. Onderin – en apart toegankelijk – zit een speciaal vak voor de slaapzak. Daarboven zit dan het grote vak voor de rest van je spullen.

Andere zaken die een trekking rugzak moet hebben zijn: een klepvak met een binnen- en buitenvak, twee vakken aan de zijkanten voor grote flessen water, een heupband met vakjes voor klein grut, een vak aan de binnenzijde en tegen het rugpand aan voor een hydratiezak, een of meer (gaas) vakken aan de voorzijde voor natte spullen en extra schoenen en bevestigingspunten voor stokken en eventueel een pickel en helm. Een trekking rugzak moet een regenhoes aan boord hebben.

De Mountainbike rugzak

Een goede dag- of weekend rugzak is bruikbaar als een fietsrugzak, maar een mountainbike rugzak is toch echt wat anders. In de eerste plaatst moet een mountainbike rugzak goed stevig zitten om bij bewegingen van de berijder niet alle kanten op te schuiven. Bij dit type rugzak heb je vaak de keuze tussen een geventileerd rugpand waarbij de rugzak als het ware wat verder van je rug af staat en een rugpand dat dicht tegen je aan zit. Een ventilerend rugpand is natuurlijk vooral lekker op warme zomerse dagen. Een ‘close contact‘ rugpand zit doorgaans wat steviger op je rug. In het laatste geval zijn er zelfs mountainbike rugzakken te koop met een geïntegreerde rugbeschermer. Zeker op tochten met snelle afdalingen kan zo’n rugbeschermer bij een val ernstig letsel beperken. Een mountainbike rugzak heeft een inhoud van ongeveer 10 liter voor dagtochten en zo’n 30 liter voor meerdaagse tochten tussen hutten in de Alpen.

Naast de eerder genoemde mogelijkheid van een fietsrugzak met rugbeschermer hebben alle fietsrugzakken een paar gemene delers. In het hoofdvak zit een plek voor een hydratiezak zodat je onderweg niet hoeft te stoppen om te drinken. In kleinere vakjes zitten een plek voor je portemonnee en smartphone. Ook een sleutelhanger is bijna een must net als speciale opbergplekken voor wat gereedschap, een bandenplak set of binnenband en de ‘verplichte’ fietspomp of CO2 patronen. Een paar gaasvakjes op de schouderbanden is handig voor een gelletje. Let verder op een bevestiging voor de helm, een plek voor een lampje achterop en een regenhoes. Zeker bij slecht weer voorkomt deze laatste dat je rugzak nat wordt van hemelwater en – belangrijker – opspattende modder van de achterband

De toerski rugzak

De laatste rugzak die we in dit verhaal kort noemen is de toerski rugzak die dan weer is op te delen in een rugzak zonder airbag of juist met. In het laatste geval spreken we van een lawine rugzak.

Een toerski rugzak heeft een inhoud van tussen de 25 en 40 liter en onderscheidt zich van gewone rugzakken door de aanwezigheid van speciale bevestigingspunten aan de buitenzijde voor de ski’s, stokken en helm. Aan de binnenzijde vind je veelal aparte bergvakken voor de skibril, de lawinesondes, de lawine pieper en een EHBO-set. De plek voor de ‘verplichte’ schep zit soms in en soms buiten voorop de rugzak.

De lawine rugzak heeft dezelfde eigenschappen als de toerski rugzak, maar heeft als extraatje een geïntegreerde airbag. Deze airbag wordt geactiveerd zodra de sensor merkt dat de drager getroffen wordt door een lawine en blaast zichtzelf op. In die zin is het net een auto airbag alleen veel groter. Door dit grote met lucht gevulde volume blijf je op de lawine drijven in plaats van dat je door de sneeuw bedolven wordt. Dit vergroot de overlevingskans aanzienlijk.