Freeriden en toerskiën is ultieme vrijheid op ski’s. Wie wil er nu niet van de pistes af het ongeprepareerde terrein ontdekken? Om veilig zelfstandig off-piste te gaan, moet je weten wat de winterse risico’s zijn en een aantal vaardigheden beheersen. In dit artikel lees je welke vaardigheden je je minimaal eigen maakt voordat je de piste af skiet:

• Kennis van lawinekunde
• Checken en begrijpen van lawineberichten
• Defensieve routeplanning
• Overweg kunnen met pieper, sonde en schep

Kennis van lawinekunde

Lawines zijn onberekenbaar, maar met alle moderne hulpmiddelen en voorlichting kun je vaak de risico's inschatten. We begrijpen als geen ander dat het lastig is jezelf in te houden als er een poederalert is. Maar wist je dat het gros van de lawineongelukken veroorzaakt wordt door 't slachtoffer zelf? De beste sneeuw en de mooiste hellingen zijn bijna altijd ook de meest gevaarlijke. Wie kennis heeft van lawinekunde, reduceert het risico op het veroorzaken van lawines.

Een sneeuwdek lijkt van boven een egale witte deken. Maar onder het oppervlak kunnen verschillende sneeuwtypen en lagen verborgen zijn. De lagen zelf en/of de hechting tussen deze lagen kan meer of mindere mate stabiel zijn. Vergelijk het met een stapel papier die stabiel is als ze horizontaal ligt. Naarmate ze schuiner wordt gehouden komt het moment dichterbij dat papier kan gaan glijden. Als je tussen het papier een laag met potloden zou leggen, dan zal het bovenliggende papier op die laag gaan bewegen. Sneeuwhellingen van een bepaalde hellingshoek, die op een dergelijke manier ‘op scherp’ staan, zitten verrassend dicht tegen het in beweging komen aan. Er is niet meer dan een geringe belasting nodig, bijvoorbeeld door één skiër, om een compleet pakket sneeuw van vele duizenden tonnen in één keer naar beneden te laten glijden. 

De potentieel gevaarlijke situaties kunnen optreden door een lading verse sneeuw die als een plakkaat op het oude sneeuwoppervlak komt te liggen, maar er niet aan vast hecht. Of door zwakke, instabiele onderlagen van oude, slecht gebonden sneeuw die een glijlaag kunnen vormen voor alle sneeuw die er bovenop ligt. Op hellingen van 30 tot 50 graden kunnen dergelijke plakkaten sneeuw in beweging komen wanneer ze door een oorzaak van buitenaf (een skiër) getriggerd worden. De grootte van zulke ‘plaatlawines’ of 'plaklawines' (Duits = schneebrett, Engels = slab avalanche, Frans = plaque à vent) varieert van enkele tientallen vierkante meters tot complete berghellingen. De dikte kan variëren van een tiental centimeters tot 2 of 3 meter. Het gaat dus al snel om duizenden tot zelfs honderdduizenden tonnen die met grote snelheid richting het dal bewegen. 

Workshop lawinekunde
In de workshop Lawinekunde van Bergsportreizen.nl leer je de basisprincipes van lawinekunde. Na afronding ben je je beter bewust van de risico’s buiten de piste en kun je een lawinebericht lezen en analyseren, en met een snowcard het lawinegevaar bepalen. Meer informatie.

Lees meer over lawinegevaar en voorzorgsmaatregelen.

Check en begrijp het lawinebericht

Kun jij het lawinebericht interpreteren? Voor off-piste wintersporters is het lawinebericht de belangrijkste bron van informatie over de actuele omstandigheden buiten de piste. Deze berichten worden opgesteld door de lawinediensten van de verschillende Alpenlanden en zijn opgebouwd uit 3 W’s:

• Welk, een samenvatting van de situatie
• Waar: specifieke gebieden
• Wat: detailinformatie

 Lees meer informatie over de 3 W’s.

Defensieve routeplanning

Thuis kun je al beginnen aan je tochtvoorbereiding. Oriënteer je bijvoorbeeld met gidsen, kaarten en de Tochtenwiki, zodat je weet welke toerskiroutes er zijn en waar rustgebieden zijn afgezet voor het wild. Eenmaal ter plekke vul je die kennis aan met informatie van het lokale VVV of het gidsenbureau. Check daar of je geplande route, de paden en hutten in de winter open zijn. Zorg dat je alternatieven en omkeerpunten inplant voor wanneer het weer tijdens de tocht omslaat, de condities toch anders zijn dan verwacht of een van je tochtgenoten het te zwaar heeft.

Overweg kunnen met pieper, sonde en schep

Je weet dat je minimaal op pad gaat met lawinepieper/LVS, sonde en schep. Natuurlijk moet je vervolgens ook nog met dit materiaal overweg kunnen. Ook een airbag is geen gekke investering. Wil je meer weten over lawineairbags? Lees het artikel in Hoogtelijn 1/2013.  

Oefen het zoeken naar slachtoffers van een lawine
Het opsporen van lawineslachtoffers is iets wat je ieder jaar voorafgaand aan het toerskiseizoen weer moet oefenen. Dat doe je in de praktijk door een lawinepieper in te graven en die vervolgens te gaan zoeken. Bergsportreizen.nl organiseert een piepertraining waarbij je leert om zo snel mogelijk iemand vinden die bedolven is onder een lawine. Meer informatie.

Efficiënt graven
Het uitgraven van een lawineslachtoffer is de meest tijdrovende klus bij een redding. Een goede graafstrategie verkort de tijd tot het slachtoffer onder de sneeuw uit is en kan levens redden. Hoe ga je te werk?

Er wordt van de ‘lage’ zijkant naar het slachtoffer toe gegraven. Wanneer je met meerdere personen bent maak je een V-vormige “ketting”. Hierbij schept één persoon de sneeuw vanuit de punt van de V weg, waarna de sneeuw door de anderen steeds verder weg wordt getransporteerd. Let er ook op dat het efficiënter is om niet verticaal te graven maar zo veel mogelijk horizontaal de sneeuw te verplaatsen. Dit kost minder energie en houd je langer vol.

Meer lezen

Freeride-Map maakt kaarten waar de beste freeride-spots van de grootste freeride gebieden in Zwitserland en Oostenrijk (en I, F, D) op staan. Ze geven er ook netjes de Wildruhezonen op aan! Het is de eerste kaart die de kennis van lokale freeriders gebruikt en beschikbaar maakt voor een breder publiek. Alle afdalingen, drops en couloirs zijn gemarkeerd in drie verschillende moeilijkheidsgraden: blauw voor beginners, geel voor gevorderden en rood voor extreem goede rijders. Gevaarlijke punten worden aangegeven met een uitroepteken. Handig!

wePowder De online community waar poederjagers de WePowdergids, pow-apps, problogs, PoederAlarm en een heel actief forum vinden.

Snow Safety Center Een non-profit organisatie met als doel het verspreiden en verdiepen van kennis over veiligheid buiten de geprepareerde pistes in Nederland. 

Bergredding.nlDe site van Menno Boermans die werkt als bergredder in Zwitserland. De site met tips over risico, redding en medische hulp in de bergen is interessant voor alle bergsporters.

Rogiervanrijn.com Info over het (toer)skiën in de Ecrins en de Queyras in Frankrijk. 

WSL-Instituts für Schnee- und Lawinenforschung SLF Een hele mond vol voor één van de beste plekken op internet voor achtergrondinfo over lawines, sneeuwcondities en natuurlijk de Zwitserse lawineberichten.

Avalanches.org Het overzicht van alle landelijke en regionale Europese lawinediensten EN hun lawineberichten. 

Door: Harald Swen