In een serie van 3 artikelen lees je over de meestvoorkomende knieletsels bij bergwandelaars en hoe je ze kunt behandelen.

dokter, ik heb last van mijn knieoefeningen

Als je naar de bergen gaat, er mooie bergwandeltochten gaat maken, maar hiervoor niet echt getraind hebt, kan je lichaam op de rem trappen. Vooral fysiotherapeuten en doktoren merken tegen het eind van de vakantie dat bergwandelaars net wat verder zijn gegaan dan hun knieën aankonden. In dit artikel lees je over de meest voorkomende knieletsels die ze hierbij tegenkomen, wat de oorzaak ervan is en hoe je het kunt behandelen.

Letsels worden veroorzaakt door traumatische of niet-traumatisch gebeurtenissen. Traumatisch betekent dat klachten zijn ontstaan na een duidelijk voorval zoals bijvoorbeeld een verzwikking of een val waarbij je direct pijn voelt en soms een knap of pop voelt of hoort. Voorbeelden van traumatische letsels zijn gescheurde banden zoals een gescheurde kruisband. Botbreuken behoren uiteraard ook tot de traumatische letsels. Niet-traumatisch is het tegenovergestelde, waarbij de klachten langzaam zijn ontstaan zonder een acuut moment en waarbij de pijn meestal geleidelijk optreedt. De meeste niet-traumatische letsels ontstaan door overbelasting. Het onderscheid tussen traumatisch en niet-traumatisch is van belang omdat de behandeling en het herstel verschilt. Over het algemeen is de behandeling van traumatische letsels intensiever en verloopt het herstel ongunstiger.

Niet-traumatisch knieletsel

Voorzijde knie
Patellofemoraal pijnsyndroom
Dit zijn klachten rond de knieschijf (patella). De knieschijf fungeert als katrol voor de pees van de bovenbeenspieren. De knieschijf glijdt normaliter in een geultje van het bovenbeen en vormt zo een mooi spoor voor de knieschijf. Klachten ontstaan als de knieschijf niet mooi in het spoor loopt en in zekere mate ontspoort. Wat precies de pijn veroorzaakt is niet geheel duidelijk. Klachten treden met name op tijdens hurken, traplopen en lang zitten in een diepe stoel. Verschillende oorzaken zijn aan te wijzen waarbij overbelasting, ongetrainde bovenbeenspieren en een onvoldoende bekken- en rompstabiliteit de belangrijkste zijn. Daarnaast kan een onbekende standsafwijking van de voeten of het dragen van verkeerd schoeisel de klachten doen opvlammen. De behandeling bestaat uit het aanpakken van oorzakelijke factoren: aansterken van met name de binnenzijde van de bovenbeenspieren, vergroten van de bekken- en rompstabiliteit en aandacht voor goed schoeisel.

Jumpers knee (patella tendinitis)
Hierbij is de pees vlak onder de knieschijf geïrriteerd. Dit letsel is sterk geassocieerd met springsporten zoals volleybal. Daarnaast kan het ook voorkomen onder bergsporters die steile beklimmingen maken. Symptomen bestaan uit pijn en zwelling net onder de knieschijf. In het vroege stadium is rust, dan wel aanpassing van activiteiten aan te raden met eventueel koelen. In een later stadium is fysiotherapie in de vorm van rekoefeningen zinvol. Daarnaast kan er een specifieke tape of brace worden aangelegd die de druk op de pees verlaagt.

Binnenzijde en buitenzijde knie
Pes anserinus bursitis
Dit is een slijmbeursontsteking aan de binnenzijde van de knie waar een drietal hamstringspieren samenkomen. Een slijmbeurs bestaat uit vliesjes met daartussen vocht die zorgen voor een soepel geleiding van een band over bot. Als een slijmbeurs geïrriteerd raakt en meer vocht produceert, ontstaan er klachten. Bij bergsporters die steile beklimmingen maken, kunnen pijnklachten en zwelling aan de binnenzijde, net onder de knie ontstaan. Rust of aanpassing van de activiteiten gevolgd door rekoefeningen verlicht de klachten.

Mediale en laterale meniscus
In het kader van overbelasting gaat het met name om meniscusscheuren op basis van slijtage. Aangezien slijtage een aan ouderdom gerelateerde aandoening is, komen niet-acute menicusproblemen vrijwel niet bij jonge mensen voor. Bergsporters die zonder goede voorbereiding lange beklimmingen maken, hebben een vergrote kans op het krijgen van meniscusproblemen. De klachten kunnen bestaan uit pijn aan de binnen- of buitenzijde van de knie met zwelling. Daarbij zorgt hurken vaak voor een toename van de pijn. Naarmate een scheur groter wordt, kan ook het gevoel dat er iets verschiet optreden. De behandeling is in principe altijd gebaseerd op het verbeteren van de stabiliteit van de knie middels fysiotherapie. In uitzonderlijke gevallen waarbij klachten persisteren en mechanische klachten als verschieten en blokkeren van de knie op de voorgrond staan, kan operatief ingrijpen overwogen worden.

Tractus iliotibialis frictie syndroom
Aan de buitenzijde van het bovenbeen loopt van het bekken tot aan het onderbeen een grote peesplaat genaamd de tractus iliotibialis. Net boven de knie loopt deze pees over een knobbel van het bovenbeen en daar kunnen klachten ontstaan. Deze klachten treden met name op bij sporters die veel herhalende kniebuigingen verrichten. Plaatselijke pijn, zwelling en in ergere mate krakende geluiden zijn de symptomen. De behandeling bestaat uit rust en rekoefeningen.

Achterzijde knie
Bakerse cyste (kniekuilcyste)
Dit is een holte (cyste) gevuld met gewrichtsvloeistof in knieholte. Meestal geeft deze zwelling geen klachten maar bij een grote cyste kunnen er klachten bij kniebuigingen optreden. Daarnaast kan deze cyste soms barsten en voor acute pijn in de knieholte zorgen. De cyste ontstaat vaak secundair aan een irritatie in het kniegewricht waarbij de knie veel gewrichtsvloeistof produceert en de cyste vervolgens door herhalende buig- en strekbewegingen als het ware wordt volgepompt. De cyste behoeft in de meeste gevallen geen behandeling omdat er vaak spontaan een afname van de zwelling optreedt.

Opvlammende en uitstralende pijn
Opvlammende pijn
Bergsporters die reeds bekend zijn met in meer of mindere mate knieklachten kunnen door bergsportactiviteiten een opvlamming van deze klachten krijgen. Bestaande slijtage van het kniegewricht speelt hierbij een grote rol. Knieslijtage is de belangrijkste oorzaak van knieklachten in de algemene populatie ouder dan 40-50 jaar. Bergsporters kunnen bij dagelijkse activiteiten geen klachten hebben maar bij toename van belasting op het kniegewricht geleidelijk pijnklachten, zwelling en bewegingsbeperking ontwikkelen. De reden hiervoor is dat tijdens traplopen, vergelijkbaar met bergsporten, de knie tot 6 maal het eigen lichaamsgewicht moet dragen. Gedegen voorbereiding middels het aansterken van de spieren rond de knie en het verbeteren van de kniestabiliteit kan voorkomen dat een dergelijke opvlamming optreedt.|

Uitstralende pijn
Het brein heeft soms moeite te lokaliseren waar pijn vandaan komt. Het komt voor dat je pijn in je knie hebt, maar dat het daadwerkelijke probleem in je heup ligt. Daarnaast geldt hetzelfde voor rugproblemen die je in je been kunt voelen.

Traumatisch knieletsel

Botbreuken in het algemeen
Botbreuken zijn de ergste vorm van traumatisch letsel wat betreft van pijn en functiebeperking. Een botbreuk is over het algemeen goed te herkennen doordat er acuut pijn, onvermogen tot belasten en soms ook een evidente standsafwijking optreedt. Bij het vermoeden op een breuk dient het aangedane ledemaat geïmmobiliseerd te worden. Dat wil zeggen dat het aangedane ledemaat niet belast mag worden en gespalkt dient te worden. Spalken zorgt ervoor dat er geen beweging ter hoogte van de breuk optreedt en zodoende geen pijn ontstaat. Daarnaast kan spalken deels voorkomen dat de spieren in het aangedane ledemaat verkrampen en zodoende voorkomen dat er een dwangstand ter hoogte van de breuk ontstaat.

Collateraal bandletsel
Met de collaterale banden worden de banden bedoeld die aan de binnen- en buitenzijde van de knie lopen. Deze banden zorgen voor stabiliteit en voorkomen zijwaartse bewegingen van de knie. In zekere zin voorkomen de collateraal banden dat de knie kan wegzakken naar binnen of buiten en voorkomen zodoende dat er een X- dan wel een O-been ontstaat. Hiermee wordt tevens duidelijk hoe letsel aan deze banden ontstaat: door een letsel waarbij de knie in een X (binnenband) dan wel O (buitenband) stand wordt geforceerd. De binnenband is vaker aangedaan omdat deze minder sterk is dan de buitenband. Na een letsel ontstaan pijnklachten en meestal in een later stadium zwelling. Belasten is na een letsel nog toegestaan maar is vaak te pijnlijk. Een brace die de buig- en strekbewegingen toelaat kan dan voor verlichting zorgen. Met rust en geleidelijk oefenen herstellen de banden. Operatief herstel is uitsluitend in uitzonderlijke situatie noodzakelijk wanneer sprake is van grove instabiliteit.

Kruisbandletsel
De kruisbanden lopen in het kniegewicht en zijn aan de buitenkant van de knie niet te voelen. De kruisbanden zorgen voor stabiliteit van de knie in de voor- en achterwaartse richting. De voorste kruisband voorkomt dat het onderbeen ten opzichte van het bovenbeen naar voren kan bewegen en de achterste kruisband voorkomt dat het onderbeen ten opzichte van het bovenbeen naar achteren kan bewegen. Voorste kruisbandletsels treden over het algemeen op door verdraaiingen waarbij het onderbeen vast blijft staan op de grond en het lichaam om de knie heen draait. Vaak wordt een knap gevoeld. Achterste kruisbandletsels treden meestal op door een directe klap op het scheenbeen waarbij het onderbeen naar achteren wordt geduwd. Kruisbandletsels geven vaak geen directe zwelling van de knie maar pas in een later stadium. Belasten van de knie is nog toegestaan maar doet vaak te veel pijn. Spalken in de vorm van een brace geeft verlichting van de klachten. Kruisbandletsel zijn niet per definitie een operatie-indicatie. Fysiotherapie is altijd aangewezen en operatief herstel is uitsluitend te adviseren bij blijvende instabiliteitsklachten.

Meniscusletsel
De meniscus is als met ware de schokdemper van de knie. Tussen het boven- en onderbeen zitten zowel aan de binnen- als aan de buitenzijde twee C-vormige structuren. Deze structuren vangen schrokken op en zorgen voor het soepel verlopen van de buig- en strekbewegingen van de knie. Meniscusweefsel kan echter scheuren en meestal ontstaan scheuren door geforceerde draaibewegingen van de knie. Kleine scheurtjes kunnen soms spontaan herstellen en bij aanhoudende klachten zorgt verbeteren van de kniestabilisatie meestal voor afname van de klachten. Grote scheuren daarentegen waarbij een deel van de meniscus in het midden van het gewricht komt te liggen kunnen leiden tot het blokkeren van de knie. In het ergste geval staat de knie op slot en kan je je knie niet meer buigen of strekken. In het laatste geval word je meestal geopereerd, waarbij een deel van de meniscus wordt verwijderd.

Voorkomen

In dit artikel heb je gelezen over knieklachten, hun oorzaak en behandeling. Beter is het natuurlijk om deze knieklachten te proberen te voorkomen. Lees meer in het artikel 'Dokter, ik heb zo'n last van mijn knieën/enkels.'

Auteur: NKBV-Medische Commissie (Paul van der Voort)