Freeriden, oftewel het skiën en en snowboarden naast de piste is populairder dan ooit. Weg van de gebaande paden en weg van de geprepareerde pistes - zowel in als buiten het skigebied. Daarmee komt ook verantwoordelijkheid - je bent naast de piste immers op je eigen kennis en kunde aangewezen. Niemand houdt hier je handje vast. Toerskiers hebben die kennis meestal wel, maar bij veel wintersporters die in een skigebied naast de piste duiken ontbreekt het vaak aan elementaire kennis over de gevaren van het terrein waar ze zich in begeven. En dat terwijl die kennis hard nodig is om veilig onderweg te zijn. Ook midden in het skigebied kunnen lawines voorkomen.

We hebben een aantal FAQ over het freeriden naast de piste voor je op een rij gezet. Heb je hierna nog meer vragen? Neem eens een kijkje op forum van wePowder of volg een cursus.

Freeride, Off-piste, Toerskiën, Sidecountry en Backcountry?

• Wat beteken deze termen eigenlijk? Off-piste is toch off-piste?

  • Met freeriden wordt al het skiën naast de piste bedoeld waar je zelf je eigen lijn zoekt. Off-piste is alles buiten de piste. Zowel de afdalingen direct naast de geprepareerde piste, de deels gecontroleerde afdalingen binnen het skigebied (skiroutes of zogenaamde sidecountry), of routes geheel buiten een skigebied in de vrije natuur (backcountry). Bij toerskien/boarden ben je buiten het skigebied op pad en loop je zelf omhoog - het is skiën in de oervorm toen er nog geen liften waren. Meestal ga je toerskieën in de backcountry, weg van de heisa van het skigebied, maar je kunt ook in een skigebied omloog lopen, bijvoorbeeld als conditietraining. Al deze vormen van de wintersport vinden plaats in meer of mindere mate oncontroleerd terrein. Je zult dus zelf je eigen keuzes moeten maken of een tocht of afdaling safe is of niet.

• Aan welke gevaren sta ik bloot/waar moet ik op letten?

  • Off-piste-terrein wordt normaal gesproken niet gecontroleerd (ski-routes uitgezonderd), niet geprepareerd en niet gemarkeerd. Zodra je ook maar even de piste of de skiroute verlaat, kom je in ongecontroleerd terrein met alle risico van dien. Hier ben je zelf voor je handelen en veiligheid verantwoordelijk. Je moet basiskennis hebben over terrein, de lawinekunde en lawineberichten, en zelfredzaam zijn. En als in alpien terrein komt met gletsjers of gevaar om naar beneden te vallen moet je ook met dit soort terrein om kunnen gaan. Voor ervaren bergwandelaars of alpinisten meestal geen probleem, mits ze voldoende op de hoogte zijn van lawines en lawinekunde.

• Wat wordt er precies bedoeld met skiroutes?

  • Een skiroute is een gemarkeerde en ongeprepareerde afdaling die deels gecontroleerd wordt door de pistedienst. Je kunt met een skiroute laagdrempelig kennis maken met skiën en snowboarden in ongeprepareerde sneeuw. Het is echter geen piste, en je moet een behoorlijke mate van zelfstandigheid hebben.

• Wat is hooggebergte (en laaggebergte)?

  • Het terrein waar je off-piste gaat kan in laag, middel of hooggebergte liggen. Het soort terrein wat je aantreft hangt vaak samen met deze indeling. In laaggebergte kom je over het algemeen meer relaxt en simpel terrein tegen dan in het hooggebergte. Hou er wel rekening mee dat je in bijvoorbeeld Noorwegen alpien terrein al vanaf zeeniveau kunt vinden. Voor het lawinegevaar maakt het soort gebergte niet uit.

• Hoe zit het met de indeling in terreintypen?

  • Je kunt de verschillende soorten off-piste terrein in drie categorieën of terreintypen indelen. Deze zijn; simpel, uitdagend en complex terrein. Simpel terrein is relatief homogeen en vlak, en voorzien van alpenweides, bossen en struiken. Het is terrein zonder grote rotsen of overgangen van vlak naar steil. Je bent in de buurt van pistes en in principe uit de buurt van gevaarlijk terrein. Uitdagend terrein is steiler en kent abrupte overgangen, convexe hellingen en steilwanden/cliffs. In dit soort terrein is het al essentieel dat je het lawinebericht kent en begrijpt!. Het overzicht over het terrein vanuit de lift en pistes is matig waardoor je niet direct alle gevaren kunt zien. Onder complex terrein valt zogenaamd alpien terrein, met gletsjers, steilwanden en hellingen boven de 35 graden. Complex terrein zit vol met gevaren. Je moet daarom zelfstandig alpinist zijn om je veilig voort te kunnen bewegen in dit soort terrein. Zo niet, huur dan een berggids.

• Check je kennis en kunde met het freeride-paspoort?

  • Het freeride paspoort is een tool van wePowder om inzicht te krijgen in je capaciteiten als freerider. Het maakt je bewust van de zaken die je al wel kan/weet, maar ook van de zaken die je nog niét kan/weet zodat je een realistisch beeld krijgt van je kunnen. Het freeride paspoort bestaat in totaal uit vier elementen (kennis, afdalen, klimmen en conditie), die je tezamen tot een complete en verstandigere freerider maken. Binnen elk van de vier elementen kun je een score op een schaal van 0 (laag) t/m 4 (hoog) behalen; van toerist tot expert.

Lawines en andere gevaren

• Welke lawine’s zijn voor de wintersporter gevaarlijk?

  • Er zijn verschillende mechanismen waardoor sneeuw in grote massa’s naar beneden kan komen zetten. Bekend van tv zijn de catastrofale poederlawines die hele dorpen kunnen verwoesten. Maar dat zijn niet de lawines waar de wintersporter voor op moet passen. Zulke lawines komen maar eens in de paar jaar voor na exceptionele sneeuwval. Nee, 90% van de lawines met een dodelijke afloop wordt getriggerd door sneeuwsporters zelf! Het gaat daarbij om de zogenaamde 'plaatlawine' of 'plaklawine'. De benaming in het buitenland is als volgt: slab avalanche (Engels), plaque à vent (Frans), Schneebrett (Duits). Dit type lawine is voor skiërs, snowboarders en sneeuwschoenwandelaars de gevaarlijkste lawine. Natte-sneeuwlawines die door opwarming ontstaan (meestal later in het seizoen) kunnen ook gevaarlijk zijn, maar in veel mindere mate.

• Welke factoren zorgen voor plaatlawines?

  • Er zijn drie factoren die samen moeten komen voor het sneeuwdek op een helling een gevaar kan vormen: de hellingshoek moet groter zijn dan dertig graden én er moet een gebonden sneeuwlaag liggen op een zwakke laag of glijlaag. Omdat zowel het landschap en het sneeuwdek heterogeen zijn wordt de zaak iets complexer. Een helling die ‘op scherp staat’, kent ‘hot spots’ of ‘triggerpoints’ waar het gevaar extra groot is. Het is goed bekend wat hot spots zijn, maar je kunt ze helaas niet altijd van te voren zien in het terrein. Waar het op neer komt is dat op een bepaalde helling in het sneeuwdek stabiele en labiele zones naast elkaar bestaan. En waar die zones zijn, kun je vaak niet zien. Jij, de wintersporter, bent de trigger van de lawine omdat je een hot spot raakt. Het is dus zaak dat je hot spots of beter de complete lawinegevaarlijke helling leert vermijden. Maar ook al ken je de theorie, hoe ga je er in de praktijk mee om? Je hebt immers ontzettende poederstress en omdat je met een groep op pad bent komt er ook nog eens groepsdynamica om de hoek kijken. Weet dan nog maar eens rationeel te handelen en nee tegen de helling te zeggen...

• Klopt het dat lawines altijd door de wintersporter zelf worden veroorzaakt?

  • In 90% van de gevallen is dat inderdaad het geval. Helaas is het zo dat de mooiste hellingen voor ervaren sneeuwsporters na verse sneeuwval vaak ook de gevaarlijkste zijn. We zoeken dus zelf het gevaar op. Je moet dus ook zelf op de hoogte te zijn van die gevaren en je moet weten welke risico-reducerende maatregelen die je kunt treffen om toch safe van de poeder te genieten. 

• Wat bedoel je met reductie van gevaar en 3x3?

  • Het gaat bij beide begrippen om risicomanagement, om het verminderen van gevaar. De 3x3 methode is een door de Zwitser Werner Munter ontwikkelde methode die je daarbij kan helpen. Door de drie risicofactoren (‘mens’, ‘sneeuw/weer’, ‘terrein’) op drie tijdschalen (die in feite ook ruimtelijke schalen zijn) te analyseren, kun je het risico tot een (aanvaardbaar) minimum terugbrengen. Grofweg verklein je door het goed uitvoeren van een dergelijke risicoanalyse de kans op een ongeval door een lawine met een factor 100.

• Is er binnen het skigebied nooit sprake van lawinegevaar?

  • Ook binnen het gecontroleerde skigebied kan er sprake zijn van lawinegevaar. Alle niet-geprepareerde sneeuw met een hellingshoek groter dan 30 graden is potentieel gevaarlijk. Het ongeluk met prins Friso heeft duidelijk gemaakt dat het effect van een lawine net naast de lift en piste niet te onderschatten is...

• Mag ik bij lawinegevaar 3 buiten de piste?

  • Per land en streek gelden verschillende regels. Die zijn te complex om hier weer te geven en bovendien aan verandering onderhevig. Een algemene regel is dat je binnen een skigebiet je aan de regels moet houden. Als er bij een bepaald lawinegevaar een verbod geldt om buiten de piste te gaan, dan moet je je daar aan houden. Op risico van strafrechtelijke vervolging aan toe! Buiten het skigebied moet je voor je zelf beslissen of een tocht/afdaling aanvaardbaar is. DIn sommige delen van de Alpen is de veroorzaker van een lawine (ongeacht de gevolgen van die lawine) strafbaar!

• Welke gevaren zijn er verder nog buiten de piste?

  • In het in meer of mindere mate alpiene en ongecontroleerde terrein moet je rekening houden met ongecontroleerde vallen en botsingen met rotsen of bomen die soms maar net door de sneeuw bedenkt zijn. Houdt ook rekening met paaltje en draden tussen paaltjes die meestal weg worden gehaald, maar niet altijd! Andere gevaren zijn het last krijgen van de hoogte, het onderkoeld raken en stikken in de sneeuw als gevolg van het head-first in een gat (‘treepit’) in de sneeuw duiken. Jaarlijks komen er ook skiërs om het leven doordat ze de verkeerde afdaling kiezen en over steile rotswanden of bevroren rivierbeddingen. En last but not least: de zogenaamde ‘verdwijngaten’ in karstgebieden. Neem dat verdwijnen letterlijk - zo nu en dan wordt er tot jaren na dato iemand ontdekt die per ongeluk een gat in is geskied...

• Meer weten over lawines? - Check de volgende artikelen in het Kenniscentrum: 

  • Lawinegevaar - Reduceer je risico

  • Wintertips Off-piste, freeride en sneeuwschoenwandelen

  • 18 minuten overlevingstijd

Lawinereddingen

• Efficiënt graven - hoe doe je dat?

  • Het uitgraven van een lawineslachtoffer is de meest tijdrovende klus bij een redding. Een goede graafstrategie verkort de tijd tot het slachtoffer onder de sneeuw uit is en kan levens redden. Hoe ga je te werk? Er wordt van de ‘lage’ zijkant naar het slachtoffer toe gegraven. Wanneer je met meerdere personen bent maak je een V-vormige “ketting”. Hierbij schept één persoon de sneeuw vanuit de punt van de V weg, waarna de sneeuw door de anderen steeds verder weg wordt getransporteerd. Let er ook op dat het efficienter is om niet vertikaal te graven maar zo veel mogelijk horizontaal de sneeuw te verplaatsen. Dit kost minder energie en houd je langer vol.

• Kan ik altijd vertrouwen op de bergredding?

  • Nee, zelfredzaamheid is de eerste vereiste. Het eerste kwartier, of beter gezegd, de eerste 18 minuten na een lawineongeval zijn cruciaal. De meeste lawineslachtoffers komen door langzame verstikking om het leven. Alleen een snelle redding door tochtgenoten biedt kans op redding. De professionele bergredding kan in veel gebieden snel uitrukken, maar is in vrijwel alle gevallen later op haar plek dan tochtgenoten dat kunnen zijn. Ga daarom alleen het terrein in als je de drieeenheid op zak hebt en weet hoe je iemand snel moet vinden, efficiënt moet uitgraven en daarna kunt verzorgen.

• Welke noodnummers moet ik in m’n telefoon zetten?

  • In principe is 112 voldoende. Toch is het nog altijd aan te raden ook het nummer van de locale bergreddingsdienst in je telefoon te zetten. Je vind deze nummers in de NKBV Veiligheidswijzer.

  • Vergeet ook niet je naasten met ICE voor de naam in je telefoon te zetten. Dan weten hulpverleners in verval van een ongeval bij wie ze moeten wezen.

Lawineberichten

• Wat is een lawinebericht?

  • In de Alpenlanden wordt er in de wintermaanden dagelijks een officieel lawinebericht opgesteld. Het lawinebericht is vergelijkbaar met een weerbericht, of een weerswaarschuwing. Het geeft je een verwachting voor de komende 24-48 uur van het gevaar op lawines voor een bepaalde regio. Het lawinebericht is gebaseerd op de lawineschaal (van 1 t/m 5) die het risico op lawines aangeeft. De lawineschaal is een exponentiële schaal, lawineschaal 3 is dus niet een beetje linker dan lawineschaal 2, maar een flink stuk! Door het lawinebericht hoef je nog geen berg te zien om al wel een redelijk beeld te hebben van wat de risico’s de volgende dag zijn en waar ze zich bevinden. Het lawinebericht is daarmee één van de belangrijkste tools bij de voorbereiding van je off-piste dag. Het lawinebericht is echter een verwachting en een generalisering voor een fors gebied. Het landschap is heterogeen en het lawinebericht geeft een gemiddelde weer van dat landschap. Als op basis van de kenmerken op bijvoorbeeld 90% van de hellingen een bepaalde schaal wordt afgegeven, zijn er nog altijd 10% hellingen minder safe! Het lawinebericht speelt daar vaak op in door uitzonderingen of bijzondere situaties te noemen. Je kunt op je klompen aanvoelen dat een bericht van enkele regels nooit alle specifieke situaties/hellingen die in een gebied, kanton of provincie voorkomen exact kan beschrijven. Daarom blijft het heel erg belangrijk dat jij ter plekke in het skigebied en op de helling met de kennis die je hebt toetst of de verwachting klopt. En vergeet niet: het zijn niet de schaal 4 en 5 die voor sneeuwsporters gevaarlijk zijn - dan blijven we immers binnen of zoeken we heel erg veilige hellingen op. Het zijn schaal 2 en 3, de schalen die het meest voorkomen gedurende de winter waar de meeste slachtoffers vallen. Bij schaal  3 is meer dan de helft van het sneeuwdek zwak tot zeer zwak verbonden. Niet voor niets valt 51% van de lawineslachtoffers bij lawinegevaar 3 en nog eens een derde bij lawinegevaar 2.

• Waar vind ik de lawineberichten?

  • De makkelijkste plek om (alle) lawineberichten te vinden is via Avalanches.org

Safety materiaal

• Wat wordt bedoeld met ‘drie-eenheid’?

  • De ‘drie-eenheid’ is de minimale veiligheidsuitrusting in off-piste-terrein. Dit zijn pieper/LVS, sonde en schep. De pieper/LVS is is om een slachtofferte vinden, de sonde voor het pinpointen van de excate ligging en met de schep haal je iemand uit de sneeuw. Wil je veilig op pad? Ga met een groepje, neem elk de drie-eenheid mee en zorg dat je er mee om kunt gaan.

• Is het verplicht pieper/sonde/schep te hebben?

  • Ja en nee. In sommige gebieden is het verplicht om dit materiaal bij je te hebben zodra je off-piste gaat. Maar eigenlijk gaat 't niet om wel/niet verplicht zijn. Ga je off-piste, dan heb je ALTIJD minimaal de drieeenheid op zak. En weet wat je er mee moet doen. Pieper/LVS, sonde en schep zijn alleen nuttig als je geoefend bent in het zoeken en uitgraven van slachtoffers en stressbestendig bent.

• Is er ergens een nederlandstalig overzicht van de piepers en airbags die je kunt kopen te vinden?

  • Ja, een test van de piepers van seizoen '12/'13 vind je in het Kenniscentrum.

• Hoort een airbag eigenlijk ook niet bij de standaard uitrusting?

  • Het zal niet lang duren of we hebben het over de vier-eenheid... Zeker nu de prijzen zakken. Maar denk niet dat je er met alleen een airbag bent en dat je zonder drie-eenheid op pad kunt gaan. Je ziet de laatste tijd steeds meer winkels die WEL airbags verkopen, maar geen pieps/schep of sonde...! Jij weet inmiddels wel beter, toch?

• Moet ik mijn materiaal laten keuren?

  • Nee dat hoeft niet. Het is wel aan te raden om te checken of je pieper up-to-date is en de laatste versie van de software/formware heeft. Ook moet je checken of de handgreep van je ABS-airbag niet over de vervaldatum is. Het explosieve patroon in de handgreep van deze airbags (hiermee trigger je het patroon) is beperkt houdbaar.

• Zijn er apps voor m’n smartphone die de pieper kunnen vervangen?

  • Nee, dat is niet het geval!

Info/opleiding

• Waar kan ik een freeride/toerski- of lawinecursus volgen?

  • Dat kan bij de NKBV, of bij wePowder. De NKBV beschikt over cursussen, workshops en voorlichting voor winterbergsporters en is de nummer 1 op het gebied van alpiene opleidingen. wePowder heeft op zijn beurt een online Safety Academy ontwikkeld met twee modules en bijbehorende boeken waarin off-piste skiërs alles leren over lawinekunde en veiligheid. 

• Ik wil m’n kennis weer eens opfrissen. Waar kan dat?

  • Dat kan bij wePowder met de online Safety Academy. Je kunt in twee modules alles kunnen leren over lawinekunde en veiligheid. Je kan ook een NKBV workshop Lawinekunde volgen.

• Welke literatuur over lawinekunde raad je aan?

  • '3 x 3 LAWINEN - Risikomanagement im Wintersport', Werner Munter (2009). 

  • 'Lawine. Die 10 entscheidenden Gefahrenmuster erkennen', Nairz en Mair. ISBN 978-3702230869. 

  • 'Lawinenkunde: Praxiswissen für Einsteiger und Profis zu Gefahren, Risiken und Strategien', Harvey S., Rhyner H., Schweizer J. (2012). ISBN 978-3765457791

  • wePowder Academy: Online en off-line Nederlandstalige dubbeldikke leerstof over lawines en het vermijden er van. Samengesteld door de experts van wePowder. Je koopt niet alleen een boek, maar ook de toegang tot de online lesstof.   

  • Freeridemaps: kaarten waar de beste freeride-spots van de grootste freeride gebieden in Zwitserland en Oostenrijk (en I, F, D) op staan. Ze geven er ook netjes de Wildruhezonen op aan. Het is de eerste kaart die de kennis van lokale freeriders gebruikt en beschikbaar maakt voor een breder publiek. Alle afdalingen, drops en couloirs zijn gemarkeerd in drie verschillende moeilijkheidsgraden: blauw voor beginners, geel voor gevorderden en rood voor extreem goede rijders. Gevaarlijke punten worden aangegeven met een uitroepteken. Handig!

  • Snowcard: een handig hulpmiddel om in combinatie met het lawinebericht in het terrein te checken of de helling een stop-or-go is.

• Wat zijn handige apps?

  • White Risk; iTunes Appstore, Google Play Store.

  • Salomon Powfinder; iTunes Appstore, Google Play Store. 

Natuur en gedrag

• Wat mag wel/niet bij de zogenaamde Wildschutzzones?

  • De toename van het aantal freeriders, toerskiërs en sneeuwschoenwandelaars zorgt voor problemen met de natuur en de jacht. In bijna alle skigebieden zijn grote delen van het terrein/bos tot rustzone voor het wild bestempeld. Op deze plekken mag je als wintersporter absoluut niet komen. Helaas zijn er af en toe toch skiërs/boarders die - vaak door onwetendheid - in de verboden gebieden komen. Met als gevolg een fors conflict tussen natuurbeschermers of jagers die de wildstand beheren en freeriders. Niet voor niks; de dieren worden opgejaagd, verbranden daarbij kostbaar vet en kunnen in een strenge winter het loodje leggen.Als wintersporter zit je om twee redenen niet op dat soort situaties te wachten - je gunt de dieren hun rust en de kans is groot dat een volledig freeride gebied wordt afgesloten. Houdt je daarom aan de ge/verboden en zorg ervoor dat je weet welke plekken je moet mijden. Meestal worden deze goed op kaarten in het wintersportgebied aangegeven. Voor Zwitserland is een online kaart van de Wildruhezonen beschikbaar op wildruhezonen.ch en respektiere-deine-grenzen.ch. De boetes zijn niet mis! Let op dat de zones van jaar tot jaar kunnen verschillen. Check daarom elke winter wat de actuele situatie is.

Een screenshot van de online kaarten op http://www.wildruhezonen.ch. De rustgebieden voor het wild die met rood aan zijn gegeven liggen soms midden in het skigebied en naast wegen of liften.  

• Mag ik toerskiën in een skigebiet?

  • Een heikel punt. In veel skigebieden heeft men er moeite mee als toerskiërs naar boven lopen om nog voor de liften open gaan een spoor te trekken. Dat kan link zijn als tegelijkertijd met pistenbullies de piste geprepareerd wordt. Check in het skigebied wat de regels zijn en of er speciale corridors voor toerskiërs zijn. Lees meer over toerskiën op de piste: -> DAV-Regeln für Skitourengeher auf Skipisten (pdf, 363 Kb).

• Soms mag je niet door het bos skien - hoe zit dat precies?

  • De regels verschillen van gebied tot gebied. In Oostenrijk geldt wel algemeen dat het verboden om in jonge aanplant tot 3 meter hoogte te komen. Ook hier geldt: check voor je gaat, want de boetes zijn hoog!