Het enkelgewricht is een ingewikkeld gewricht met verschillende botjes en banden die heel goed met elkaar samenwerken. Helaas is het ook een van de meest blessuregevoelige gewrichten. Met name klim- en bergsporters zijn gevoelig voor letsels aan het enkelgewricht.

Het enkelgewricht bestaat uit verschillende botstructuren die bij elkaar worden gehouden door zogenaamde ligamenten. Deze stevige banden zorgen voor mechanische stabiliteit, ze geleiden de beweging van de botten en geven signalen door aan het zenuwstelsel over de mate van verplaatsing. Als je je enkel verstuikt of verzwikt, worden de ligamenten opgerekt. Bij een lichte vorm van verstuiking treden er kleine scheurtjes op, bij een ergere vorm kunnen de ligamenten volledig doorscheuren. Het bot kan zelfs breken als de krachten zo groot zijn dat de ligamenten ze niet meer kunnen absorberen.



Letsels worden veroorzaakt door traumatische of niet-traumatisch gebeurtenissen. Traumatisch betekent dat klachten zijn ontstaan na een duidelijk voorval zoals bijvoorbeeld een verzwikking of een val waarbij je direct pijn voelt en soms een knap of pop voelt of hoort. Voorbeelden van traumatische letsels is een gescheurde enkelband. Botbreuken behoren uiteraard ook tot de traumatische letsels. Niet-traumatisch is het tegenovergestelde, waarbij de klachten langzaam zijn ontstaan zonder een acuut moment en waarbij de pijn meestal geleidelijk optreedt. De meeste niet-traumatische letsels ontstaan door overbelasting. Het onderscheid tussen traumatisch en niet-traumatisch is van belang omdat de behandeling en het herstel verschilt. Over het algemeen is de behandeling van traumatische letsels intensiever en verloopt het herstel ongunstiger.

Niet-traumatisch enkelletsel

Enkelbandletsel
Wanneer je pijn hebt in de pezen van je enkel, heb je meestal last van overbelastingletsels. De klachten ontstaan geleidelijk over tijd zonder duidelijke verzwikking. Je voelt de pijn ter hoogte van de enkel in het verloop van de aangedane pees. Het aanspannen van de spier die bij die pees hoort, geeft pijnklachten. Soms is er een zwelling. Bij bergsporters komen pijnklachten aan de voorzijde van de enkel regelmatig voor. Het betreft de pees van de voetheffers. Deze kan geïrriteerd raken bij het maken van steile beklimmingen. De pijn ontstaat vaak na een beklimming waarna lopen op een vlakke ondergrond al pijnlijk kan zijn. Rust, ondersteuning en rekoefeningen zorgen voor genezing.

Traumatisch enkelletsel

Enkelverzwikking
Het verschil tussen een verzwikking en een breuk kan soms moeilijk te herkennen zijn door uitsluitend de enkel te onderzoeken. Medische professionals maken vaak gebruik van een vijftal criteria waarbij een kans op een breuk toeneemt. Het maken van een röntgenfoto is gerechtvaardigd indien patiënt de enkel niet kan belasten of pijn aangeeft op een van de volgende structuren: het botuitsteeksel aan de binnenzijde of buitenzijde van de enkel, het eerste bot van de voorvoet dat de overgang markeert van enkel naar voet, het botuitsteeksel in het midden en aan de buitenzijde van de voet. Het mechanisme van een verzwikking betreft meestal het naar binnen zwikken van de enkel en voet waarbij de banden aan de buitenzijde van de enkel schade oplopen. In het geval van een verzwikking zonder breuken wordt afhankelijk van de mate van pijn en zwelling gekozen voor een drukverband, brace of gips. Om het herstel te bespoedigen dient de enkel echter zo snel als mogelijk is weer belast te worden.

Eerste hulp bij enkelverzwikking

Als iemand zijn enkel verzwikt, is het belangrijk dat je allereerst ernstig letsel uitsluit. Ga na of het gevoel in zijn voet nog intact is en of hij zijn tenen nog kan bewegen. Controleer daarnaast of er een hartslag te voelen is over de grote bloed vaten in de voet. Bij verlies van gevoel, beweging en bloedvoorziening is er sprake van een noodgeval en moet je snel medische hulp zoeken. Een breuk kun je meestal uitsluiten door op de botstructuren te drukken, zoals hierboven beschreven is. Als die druk geen pijn doet en de enkel nog kan worden belast, dan is de kans op een breuk klein. De enkel is dan verstuikt waarbij een of meerdere ligamenten zijn beschadigd. Eerste hulp bij zowel een breuk als verstuiking, bestaat uit het ­fixeren van het enkelgewricht door middel van een spalk. Om zwelling tegen te gaan, kun je de kneuzing het best behandelen met ijs en de enkel onder lichte druk intapen.

Botbreuken van de enkel en voet
Botbreuken van de enkel en voet zijn over het algemeen goed te herkennen doordat er acuut pijn is, onvermogen tot belasten of soms zelfs een duidelijk verkeerde stand van de voet zichtbaar is. Bij het vermoeden op een breuk mag de voet niet belast worden, en moet je hem spalken. Een stevige bergsportschoen kan goed dienen als spalk en anders een stevig verband. In het bijzonder noemen we hier de botbreuken door overbelasting. Bij bergsporters kunnen zogenaamde stress- of marsbreuken voorkomen. Dit zijn breuken die met name in de voorvoet optreden door herhalende schade waarbij het bot niet genoeg tijd krijgt om te herstellen. Het is daarmee een overbelastingsletsel. In tegenstelling tot eerder genoemde breuken ontstaan de klachten van stressbreuken vaak geleidelijk. De behandeling van breuken in de enkel en voet, net als die van stressbreuken, bestaat uit het niet belasten de voet, meestal door middel van gips. In specifieke gevallen is operatief ingrijpen noodzakelijk.

Voorkomen

Stevige bergschoenen die het enkelgewricht ondersteunen, zijn voor wandelaars belangrijk ter voorkoming van enkelletsel. Deze zorgen voor extra stevigheid wat de kans op verzwikkingen maar ook op breuken verkleint. Lees meer over schoenenkeuze bij bergwandelen.

In dit artikel heb je gelezen over enkelklachten, hun oorzaak en behandeling. Beter is het natuurlijk om deze enkelklachten te proberen te voorkomen. Door te stretchen en met specifieke krachttraining kunnen zowel klim- als bergsporters de kans op een enkelverzwikking verkleinen. Lees meer in het artikel 'Dokter, ik heb zo'n last van mijn knieën/enkels.'

Thuis kun je al heel wat voorbereidende oefeningen doen om je mobiliteit te verbeteren en je enkels te versterken.

Auteur: NKBV-Medische Commissie (Paul van der Voort)