Smeren, smeren, kleren en weren

Het is het ideale weer voor je bergvakantie: helder en een lekker zonnetje. Hoog in de bergen heb je door de lagere temperatuur soms niet door dat de zon sterk is. Zonverbranding kan je nachtrust of je volgende dag behoorlijk verpesten. Bovendien lopen buitenmensen zoals jij doorgaans meer risico op het ontwikkelen van huidkanker. De zon bevordert namelijk de ontwikkeling van voorstadia van deze aandoening. Dus denk eraan je huid te beschermen tegen de zon, bijvoorbeeld door insmeren en goede kleding. Ook als het bewolkt is. In dit artikel lees je wat verbranding door de zon precies is en hoe je jezelf in de bergen optimaal hiertegen kunt beschermen.

Wat is verbranding door de zon?

Zonverbranding wordt onderverdeeld in vier graden. Graad 1 is de meest onschuldige en kenmerkt zich door een voorbijgaande roodverkleuring van de huid, die in een tot drie dagen zonder afschilfering verdwijnt. Bij graad 4, de meest schadelijke vorm, zie je met vocht gevulde blaasjes en blaren, een zeer pijnlijke rode uitslag en algehele vervelling. Deze graad heeft blijvende vlekkerige restpigmentaties en huidoneffenheden tot gevolg. Bovendien kun je er goed ziek van zijn.

Uv-A, B en C:
Zonnestralen bestaan uit verschillende soorten ultraviolet (uv) licht: uv-A, B en C:

Uv-A is het meest schadelijk voor je ogen en kan sneeuwblindheid (fotokeratitis) veroorzaken
Uv-B is de belangrijkste veroorzaker is van zonverbranding en huidkanker
Uv-C bereikt de aarde niet dankzij de ozonlaag

Stralingsintensiteit en zonkracht

Op producten tegen zonnebrand staat bescherming tegen de types uv-A en uv-B apart vermeld. Zorg er dus voor dat de artikelen die je koopt niet alleen tegen uv-A beschermen, maar ook tegen uv-B.

De intensiteit van uv-straling wordt bepaald door verschillende factoren: de tijd van de dag (de zonkracht is het sterkst tussen 12:00 en 15:00 uur), het jaargetijde, de latitude (hoe dichter je bij de evenaar bent, hoe sterker de uv-straling), de mate van bewolking, de hoogte waarop je je bevindt, de dikte van de ozonlaag en de mate van weerkaatsing.

Het gevaar voor sterke straling van de zon wordt uitgedrukt in zonkracht. Bij zonkracht 7 op een schaal van 10 waarschuwen de weermannen en -vrouwen: de huid verbrandt dan al na 10 tot 15 minuten in de zon. Per zomer komt dat ongeveer tien dagen voor; in Nederland is de zonkracht in de zomer meestal tussen de 4 en 7. “Internationaal wordt de term uv-index gebruikt. In berggebieden wordt die kritieke waarde eerder bereikt,” geeft Karin Hommen aan, programmacoördinator Preventie bij KWF Kankerbestrijding. “Dat komt simpel al omdat je dichter bij de zon zit. Ook als het bewolkt is, wordt maar een gedeelte van de uv-straling tegengehouden. Bij gedeeltelijke bewolking zie je vaak fellere randen aan de wolken, die zorgen voor extra weerkaatsing van het zonlicht. Sneeuw en vooral verse sneeuw, weerkaatst 80 tot 90 procent van het zonlicht. Daarom zie je dat mensen onder de kin verbranden, een plaats die zelden goed ingesmeerd wordt. Zelfs als het koud aanvoelt in de bergen, moet je je beschermen, want de zon blijft zijn werk doen.”

Als bergsporter moet je je dus nog beter tegen verbranding door de zon beschermen dan normaal omdat je je dichterbij de zon bevindt en de lucht op hoogte vaak onbewolkt is. Hoewel een gesloten wolkendek de zonnekracht halveert, is een bewolkte dag geen excuus om geen zonnebrandcrème te smeren. Sneeuw weerkaatst bovendien de zonnestralen, waardoor de intensiteit van de straling wordt verdubbeld. Ten slotte zijn bergsporters door transpiratie nog kwetsbaarder voor verbranding door de zon: beschermende zonnebrandcrème spoelt zo weer van de huid. Hier is het dus extra belangrijk om maatregelen te nemen zoals insmeren en de juiste kleding dragen.

Huidkanker door zonverbranding

“Het risico op huidkanker is normaal al groot en dat geldt zeker voor bergsporters,” zegt Karin Hommen. De kille cijfers zijn onrustbarend. In Nederland kreeg in het jaar 2000 1 op de 250 mensen tijdens zijn leven te maken met enige vorm van huidkanker. Nu is dat cijfer voor vrouwen 1 op de 7 en voor mannen 1 op de 6. Per jaar komen er 40.000 nieuwe gevallen bij. 10% daarvan heeft melanoom, de meest gevaarlijke soort. In Australië krijgt zelfs 1 op de 2 mensen te maken met huidkanker. Dat komt door het gat in de ozonlaag.

Kleding tegen verbranding door de zon

Er is geen betere manier om jezelf te beschermen tegen de zon dan de juist kleding. Realiseer je daarbij dat hoe lichter en dunner je kleding is, hoe meer uv-straling deze doorlaat. Een wit T-shirt is dus vaak niet voldoende. Effectiever en veiliger is het om te investeren in speciaal ontwikkelde uv-werende kleding, zeker als het om kinderen gaat. Uv-werende kleding staat gelijk aan Sun Protection Factor (SPF) 50. Ter vergelijking: een wit shirt staat slechts gelijk aan SPF 15. Zorg daarnaast voor een goede (ski)zonnebril met een hoog uv-filter (tegen de uv-B straling) en draag een pet, hoed of helm. Tip: Denk je ook aan de juiste oogbescherming als je de bergen in gaat?

Insmeren tegen zonverbranding

Zonlicht is nodig voor de aanmaak van vitamine D (voor de botten), maar veel meer dan drie uur zon per dag is niet aan te raden. “Bij bergtochten is dat natuurlijk lastig,” erkent Karin Hommen, “dus is bescherming belangrijk. Alles wat in Nederland aan anti-zonnebrandmiddelen in de winkels staat is gecontroleerd door de Voedsel en Waren Autoriteit en is goed. Het merk maakt niet uit en ook niet of je een spray, lotion, gel of crème gebruikt. Van belang is hoe dik je alles opbrengt. Nederlanders zijn geneigd om erg uit te smeren. De beschermingsfactor wordt aangegeven tussen de 6 en de 50. Het geeft de duur aan dat je langer in de zon mag blijven. Maar, dat is ook afhankelijk van hoe dik je je insmeert.”

Op zeeniveau bereik je een zinvolle bescherming door een crème te gebruiken met minimaal SPF 15. Op hoogte heb je veel meer bescherming nodig dan op zeeniveau. Hoe hoger, hoe minder atmosfeer er is om de uv-straling te blokkeren. Als er geen sneeuw ligt, neemt de zonkracht al met ongeveer 5% per kilometer hoogte toe. Gebruik op hoogte dus een bescherming met minstens SPF 30. Smeer een aantal keren per dag, het liefst elke twee uur. Houd er ten slotte rekening mee dat zweten de effectiviteit van het insmeren vermindert.

Mocht je ondanks je voorzorgsmaatregelen toch verbranden, gebruik dan een verkoelende aftersun-lotion en houd je huid vet. Zorg ook dat je voldoende drinkt. Indien nodig, kun je pijnstillers nemen in de vorm van paracetamol en zo nodig daarbij ibuprofen. Heel soms zijn hormooncrèmes nodig, maar alleen op recept. En blijf de volgende dag uit de zon.

Kinderen en verbranding door de zon

“Wij hebben ons jarenlang gericht op jonge kinderen, omdat de huid tot 18 jaar nog in ontwikkeling is,” aldus Karin Hommen van KWF. “Te veel zon kan het DNA van cellen aantasten, waardoor zich een gezwel of een tumor kan ontwikkelen. Dat blijkt pas 10 tot 15 jaar later. Voor jongeren tot 18 jaar adviseren wij daarom insmeren met beschermingsfactor 30. Kleine kinderen die tijdens een bergtocht in een draagstel zitten, moeten beschermd worden met een zonnehoedje en lange mouwen. Een pet is vaak niet voldoende, ook bij ouderen niet, omdat die de nek vrij laat.” KWF richt zich inmiddels ook meer op volwassenen, die vaak niet in de gaten hebben dat een middagje fietsen, wandelen, golfen of kanoën al tot verbranding kan leiden.

Weetjes over zonverbranding en insmeren

Sunblock bestaat niet en de term mag niet meer gebruikt worden.
De opmerking ‘Ik ben al bruin dus ik hoef niet te smeren’ klopt niet. Een bruine teint geeft bescherming die gelijk staat met factor 2. Blijven insmeren dus!
Lippenbalsem met uv-bescherming is aan te raden. Een van de huidkankersoorten ontstaat vaak op of bij de lippen.
De zon is tussen 12:00 en 15:00 uur ’s middags op zijn krachtigst. Er wordt geadviseerd in die uren niet onbeschermd in de zon te zitten of te liggen.
De SPF van zonnebrandcrème gaat al in een tot twee jaar hard achteruit. Gooi oude flessen zonnebrandcrème dus weg.
Smeer kinderen in met minstens SPF 30. Hun huid is veel kwetsbaarder dan die van volwassenen.
Koop voor de wintersport een vette zonnebrandcrème. Een crème op waterbasis kan bevriezen op je huid in de kou. Bovendien blijft een vette crème goed smeerbaar bij lage temperaturen.