Dust!

Op een drukke dag in de klim- of boulderhal, of tijdens een wedstrijd is het binnen soms een stoffige bedoening. Geen toeval dat de lokale bouldercompetitie van boulderhal Monk naar het Engelse woord voor stof was vernoemd. Op bepaalde momenten is het in de hal zo stoffig dat het de vraag oproept of de gezondheid in het geding is. Onderzoek heeft uitgewezen dat het stof in de lucht van een klim- of boulderhal vrijwel geheel uit deeltjes magnesiumcarbonaat bestaat, het witte spul waar je de handen mee droogt tijdens het klimmen. Schaadt dat de gezondheid? Tijd om eens grondig uit te zoeken wat magnesium is, waar het vandaan komt en in welke opzichten het een probleem is of zou kunnen zijn.

Bron: Wikimedia.

Pof of magnesium?

Tje, wat is pof of magnesium eigenlijk? We gebruiken deze beide termen vaak door elkaar heen en stoppen 'magnesium' in onze 'pof'zak. Maar in werkelijkheid zijn pof en magnesium twee compleet verschillende stoffen die, zelfs in de verste verte, niets met elkaar te maken hebben. De kans is zelfs groot dat een flink deel van de jongere klimmers en boulderaars nog nooit pof in handen heeft gehad...

Pof

Vroeg in de twintigste eeuw merkten de boulderaars in het Forêt de Fontainebleau bij Parijs dat het in de moeilijke routes heel nauw kwam of het een poging lukte of niet. Men ging logischerwijs op zoek naar hulpmiddelen om de kans op succes te vergroten. Al snel kwam colofonium in zicht, een product op basis van hars van bepaalde pinus-soorten (pijnbomen). Dit ietwat plakkerige product werd toentertijd gebruikt voor talloze doeleinden (snaarinstrumenten, pelote, handbal, rugby, ballet) om de grip te verbeteren of de wrijving te vergroten. De boulderaars van Fontainebleau namen een oude lap stof, legden een hoeveelheid colofonium in het midden van de doek, bonden de doek samen en hadden zo een 'dispenser' voor colofonium-stof. Wanneer ze de aldus verkregen bol tegen de rots sloegen kwam er een laagje colofonium-stof op de rotsen en werd de grip voor (met name) de voeten verbeterd. Pof is daarmee dus een onomatopee of klanknabootsing - het geluid dat het slaan van de bol op de rotsen maakte werd al snel de naam voor het product 'pof, pof'...

Overigens gaat het bij pof niet om pure hars, maar om een residu waaruit de meeste vluchtige stoffen door verhitting zijn verwijderd. Het belangrijkste bestanddeel van colofonium is abietinezuur (C₁₉H₂₉COOH). Deze stof en met name de afbraakproducten hiervan gelden als lichte allergenen en kunnen contacteczeem veroorzaken. Er is echter een belangrijkere negatieve eigenschap dan dat. Wanneer pof bij het klimmen of boulderen wordt gebruikt dan heeft het de nadelige eigenschap dat het bij veelvuldig gebruik en met name op overhangende rots voor vieze amper of niet te verwijderen vlekken zorgt. Deze vlekken bestaan uit een mengsel van de hars met het rubber afkomstig van de zolen van de klimschoenen. In Bas Cuvier in Fontainebleau kun je in het witte circuit hiervan voorbeelden aantreffen. Om op dergelijke treden weer maximale wrijving te kunnen hebben is er maar een oplossing; nog meer pof gebruiken.

Pof werd in Fontainebleau vooral gebruikt om meer grip met de schoenen te hebben en in mindere mate om de grip met de handen te verbeteren. Voor dat laatste bleek magnesium veel beter geschikt en in de jaren 80 begon een nieuwe generatie klimmers in Fontainebleau magnesium te gebruiken. De introductie van magnesium ging echter niet zonder slag of stoot. In Fontainebleau werd pof immers al sinds het begin van de twintigste eeuw gebruikt. Het gebruik ervan werd gezien als een traditie van eigen bodem, terwijl het nieuwerwetse magnesium uit de VS afkomstig was. Voor Fransen een doodszonde! Het duurde daarom tot ver in de jaren 00 voordat de oude garde van boulderaars in Fontainebleau het gebruik van het in hun ogen verderfelijke goedje niet meer verketterden. Magnesiumgebruik is inmiddels ingeburgerd in Fontainebleau, al blijven er mensen trouw zweren aan pof.

Magnesium

Het gebruik van magnesiumcarbonaat (afgekort magnesium) om de handen droog te houden was al lang ingeburgerd bij turners en gewichtsheffers. Het duurde tot in de jaren 50 van de twintigste eeuw voor klimmers ook magnesium gingen gebruiken. John Gill, een van de grondleggers van het boulderen in de VS, wordt veelvuldig genoemd als degene die magnesium in de klimsport heeft geïntroduceerd. Zijn voorbeeld werd schoorvoetend gevolgd. Toen het vrijklimmen in Yosemite in de jaren '70 een vlucht nam grepen steeds meer klimmers naar het witte goedje en inmiddels is klimmen zonder magnesium bijna niet meer weg te denken.

Het magnesium dat we als klimmers gebruiken is de verpulverde en bewerkte vorm van het mineraal magnesiet (magnesiumcarbonaat). Het komt in gehydrateerde vorm in je pofzak terecht als (bij benadering) Mg5(CO₃₎4(OH)₂·4(H₂O). Sommige fabrikanten vermelden als samenstelling Mg5(CO₃₎4(OH)₂·5(H₂O), overeenkomstig met de chemische samenstelling van het mineraal dypingiet. Gehydrateerde magnesiumcarbonaten zijn niet giftig en worden onder meer gebruikt als additief in voedselproducten, vuller in rubber of kunststof of zelfs als laxeermiddel!

Gezondheid

Magnesiumcarbonaat is bij inname dus niet schadelijk voor de gezondheid. Nu zijn opeten en inademen natuurlijk twee geheel verschillende dingen. Hoge concentraties fijnstof van magnesiumcarbonaten in de lucht lijken wel degelijk tot lichte gezondheidsklachten aan de ademwegen te kunnen leiden*. Bij mensen die al bekend zijn met astmatische klachten kunnen benauwdheid en irritatie van neus en ogen optreden. Deze klachten lijken niet het gevolg te zijn van de specifieke chemische samenstelling van de gehydrateerde magnesiumcarbonaten, maar van het feit dat het zich om deeltjes in de stoffractie handelt. Er zijn naar ons weten ook geen specifieke grenswaarden voor de concentratie van magnesiumcarbonaat in de lucht** en het Duitse Umweltbundesamt zag geen aanleiding om nader onderzoek te doen naar de toxicologische effecten van magnesium in de lucht van klimhallen***. Met andere woorden: magnesiumstof in de lucht moet net zo behandeld worden als alle andere soorten stof in de lucht.

En daarmee komen we op het heikele terrein van de fijnstofproblematiek. Het in de lucht van klim- en boulderhallen aanwezige magnesiumcarbonaat zou op bepaalde tijden misschien wel de maximaal toelaatbare concentratie (fijn)stof in de lucht kunnen overschrijden. Of dat daadwerkelijk in een bepaalde hal en op een bepaald moment het geval is zullen metingen moeten uitwijzen. Vooralsnog lijkt het er op basis van intern onderzoek in enkele Nederlandse boulderhallen dat de grenswaarden van fijnstofbelasting niet worden overschreden. Of dat naar alle hallen en situaties kan worden geextrapoleerd is momenteel onduidelijk.

Wat is fijnstof en welke normen zijn er****

In het verleden werd blootstelling aan gevaarlijke stoffen in de lucht beoordeeld aan de hand van de inhaleerbare en/of respirabele stoffracties in combinatie met de specifieke componenten. Inmiddels is bekend dat de optelsom van alle componenten en fracties net zo goed van belang is. Fijnstof is een verzamelbegrip voor alle deeltjes in de lucht kleiner dan 10 micrometer, ongeacht de samenstelling en eventuele toxicologische effecten. Fijnstof in de buitenlucht is een qua samenstelling wisselend mengsel van zeezout, bodemdeeltjes, stoffen uit wegverkeer, en stoffen uit de industrie en landbouw. De mate van schadelijkheid van fijnstof verschilt dan ook per plek en moment.

Als uitgangspunt voor de bepaling van wat maximale grenswaarden zijn ten aanzien van de hoeveelheid fijnstof in de lucht gelden de Europese grenswaarden voor fijnstof. De indeling van fijnstofdeeltjes gaat naar grootte (PM10, PM2,5 en PM0,1). PM staat voor Particulate Matter, de term die staat voor 'deeltjes in de lucht'. PM is een verzamelbegrip waarmee het geheel van alle stoffen van welke bron dan ook die zich op een gegeven moment in de lucht bevinden wordt bedoeld. Voor het buitenmilieu gelden de volgende grenswaarden:

• Voor PM10, alle deeltjes met een diameter kleiner dan 10 micrometer: 40 µg/m³ per jaar. Ook mag de hoeveelheid PM10 niet hoger zijn dan 50 µg/m³ per dag en mag die hoge waarde niet meer dan 35 keer per jaar voorkomen.
• Voor PM2,5, alle deeltjes met een diameter kleiner dan 2,5 micrometer: 25 µg/m³ per jaar.
• PM0,1 alle deeltjes met een diameter kleiner dan 0,1 micrometer (ultra-fijnstof). Hier is nog geen grenswaarde voor vastgesteld.

De WHO verlaagde de advieswaarden in 2021 overigens naar 15 µg/m³ voor PM10 en 5 µg/m³ voor PM2,5. Deze waarden hebben in de EU echter geen bindend karakter gekregen. De Europese lidstaten moeten zelf wetgeving opstellen om de Europese normen te halen. Nederland heeft de normen in 2004 gekoppeld aan ruimtelijke-ordeningwetgeving.

* Advisory report Health-based Reassessment of Administrative Occupational Exposure Limits; Magnesium carbonate, No. 2000/15OSH/084, Gezondheidsraad, 2003.

** https://www.bergundsteigen.com/wp-content/uploads/2021/08/68-73-reduktion-von-feinstaub-in-kletterhallen.pdf "Es sei an dieser Stelle noch einmal betont, dass derzeit für Nutzer von Kletterhallen keine medizinisch begründbaren Grenzoder Richtwerte bestehen. Daher wird hier ein pragmatisches Vorgehen vorgeschlagen."

*** https://www.umweltbundesamt.de/sites/default/files/medien/1/dokumente/46_kurzprotokoll.pdf "Eine Veröffentlichung in 2008 zum Vorkommen von Feinstaub in der Luft von Kletterhallen hatte eine öffentliche Diskussion in dem betroffenen Personenkreis ausgelöst. Dies führte auch zu einer Anfrage an die Ad-hoc-AG mit der Bitte um eine Einschätzung dieses Problems. Laut einer neuen Veröffentlichung (2012) soll sich die Staubbelastung in Kletterhallen durch die Verwendung einer Magnesia-EthanolSuspension („liquid chalk“) erheblich verringern. Nach einer Erörterung des aktuellen Sachverhaltes sieht die Ad-hoc-AG keinen weiteren Bedarf ."

**** Fijnstof Infomil

Verminderen

Boulderhallen besteden veel energie en geld aan het schoonmaken van de hal. Niet alleen om de stofbelasting in de lucht tegen te gaan, maar ook omdat het oog ook wat wil. Wanneer er niet heel regelmatig wordt schoongemaakt dan zal de hal er al snel stoffig en vies uit zien. Dirtbag buitenklimmers die gewend zijn aan rondhangen in de modder hebben daar vast geen probleem mee, maar iemand die van de fitness naar het boulderen is geswitcht verwacht soms een strakke cleane hal. Scheelt het misschien als er geen open magnesium wordt grbuikt, maar alleen nog maar pofballen? Het gebruik van pof-ballen in plaats van los magnesium bleek bij een onderzoek weinig tot geen verschil in de hoeveelheid fijnstof op te leveren. Het gebruik van alleen liquid chalk leverde een reductie met een factor 3 op. Het volledig stoppen met gebruik van magnesium had uiteraard het grootste effect qua stofreductie.

Deze laatste beide oplossingen zullen voor klimmers of boulderaars niet de fijnste oplossing zijn en zeker niet op momenten dat het in de hal warm of vochtig is. Liquid chalk kan op haar beurt weer voor een ander probleem zorgen in verband met de samenstelling van het goedje. Sommige merken voegen aan de basis (magnesiumcarbonaat+alcohol) ingrediënten toe zoals hars, geurstof of verdikkingsmiddelen. Deze stoffen blijven na gebruik achter op de kunststof klimgrepen en verslechteren op den duur de grip daarvan. De ideale liquid chalk bevat daarom maar twee ingrediënten; alcohol en magnesiumcarbonaat. Checken dus voor je koopt!

Luchtzuivering

Er zijn een aantal manieren om de hoeveelheid stof in een boulderhal of klimhal te verminderen. Wat voor een specifieke hal de beste oplossing is, hangt van de locatie af. Factoren zoals vloeroppervlak, hoogte van de hal, aantal bezoekers, luchtcirculatie, materiaal van de vloer/mat, schoonmaakfrequentie hebben allemaal invloed op de hoeveelheid stof in de lucht. Een stoffen cover zorgt bijvoorbeeld voor een schonere hal dan een cover van zeildoek. De meest effectieve variant om de hoeveelheid stof in het horeca/werkgedeelte te verminderen is om de lucht daar van die in de hal te scheiden. Een andere optie is om een luchtstroom te creëren van het ‘schone deel’ waar gewerkt wordt (bar/kleedkamers/zithoek/winkel) naar het ‘vuile deel’, de ruimte waar gesport wordt. Maar ook het simpelweg tegen elkaar open zetten van ramen en deuren heeft direct al effect op de hoeveelheid fijnstof in de lucht, al speelt de windrichting en windsterkte een grote rol in het uiteindelijke effect.

Een aantal boulderhallen in Nederland heeft inmiddels speciale ‘stofvangers’ of luchtzuiveraars geplaatst. Dit kunnen apparaten zijn die de lucht filteren of apparaten die gebruik maken van de statische eigenschappen van de stofdeeltjes in de lucht. Dit laatste type apparaat doet met minimaal stroomverbruik geruisloos z'n werk.

Buiten

In de buitenlucht is fijnstof afkomstig van magnesium natuurlijk geen probleem. Hier is frisse lucht in overvloed. Toch zorgt magnesiumgebruik ook buiten vaak voor verhitte discussies, met name vanwege de tickmarks, het onvoldoende goed poetsen na een klim en vanwege het esthetische effect van de witte vlekken op de rots.

Dat het niet fatsoenlijk is om tickmarks achter te laten hoort iedere klimmer en boulderaar inmiddels te weten. Net zoals dat het normaal hoort te zijn dat je de grepen van de route na het klimmen schoon poetst van overtollig magnesium. Magnesium maakt dat de wrijving van je hand beter is, maar tegelijk zorgt het ervoor dat de micro-textuur van de greep minder wordt door de laag poeder die op de greep ligt. Poetsen verhelpt dat! Helaas zijn er maar weinig klimmers die zo fatsoenlijk zijn om ALTIJD de grepen schoon en de tickmarks weg te poetsen na het klimmen.

In Berdorf is per 'groothertogelijk besluit' vastgelegd dat grepen na het klimmen gepoetst moeten worden!

Beschermend

Wie zonder vooroordeel de feiten in ogenschouw neemt zal moeten constateren op dat rots met een gladde oppervlaktestructuur (geen porositeit) magnesium een greep eerder beschermd tegen vroegtijdig glad worden dan het tegenovergestelde.

Hoe dat zo? Rots wordt voornamelijk glad door de polijstende werking van een medium. Dit medium kan een schoenzool zijn of een hand. Je kan het effect duidelijk zien bij natuurstenen trappen of leuningen van oude gebouwen. Wanneer de rots tegen een polijstend medium beschermd wordt doordat er een laag tussen medium en de rots zit dan zal de polijstende werking niet of veel minder snel optreden. Dit is precies wat het geval is bij het gebruik van magnesium en rots. Een voorbeeld: de rots het Belgische klimgebied Beez kent veel gaten die zowel als trede en als zijdelingse handgreep worden gebruikt. Deze gaten zijn aan de onderzijde van het gat glad, precies daar waar met de klimschoen gestaan wordt. Het gedeelte van het gat dat als handgreep wordt gebruikt is echter ruw. En dat ondanks alle magnesium die al tientallen jaren gebruikt is bij het vasthouden van de greep.

Een bijkomend voordeel van magnesium is dat het voorkomt dat talg, vuil en huidschilfers op de greep terecht komen en een gladde laag vormen. Het droge magnesium kan samen met het talg, vuil en huidschilfers weggepoetst worden en de greep is weer als nieuw. Bij kalksteen speelt nog een derde factor een rol. Handzweet is een licht zuur. Het basische magnesiumcarbonaat neutraliseert het handzweet en voorkomt aantasting van het oppervlak van de greep (kalksteen lost namelijk op in een zuur milieu).

Bij rots met een open poriënstructuur zal magnesium echter wel degelijk een negatieve invloed hebben op de greep. Het poeder vult de poriën van de rots en bedekt alle microstructuur van de rots die juist voor wrijving zorgt. En soms bindt het magnesiumcarbonaat zodanig met de rots dat het niet meer met een normale borstel te verwijderen is. Dit gebeurt met name in zandsteen op plekken waar de rots nooit door de regen schoon wordt gespoeld.

Ergo: magnesium is op veel soorten rots niet de oorzaak van het glad worden van de rots, maar beschermt juist de rots tegen glad worden. Wat de rots glad maakt is de polijstende werking van schoenen en handen. Wanneer klimmers geen magnesium meer zouden gebruiken dan zou de rots (in geval van kalksteen of graniet) sneller glad worden dan wanneer klimmers wel magnesium gebruiken.

Type rots	Voorbeelden	Effect
Rots zonder poriën	compacte kalksteen, graniet, kwartsiet, compact basalt	beschermd tegen polijsten
Rots met poriën	zandsteen, basalt met veel open micro-sctructuren	vult de poriën op en vermindert de wrijving

Nooit meer onsight

Maar er spelen meer factoren een rol om het gebruik van magnesium met argusogen te bekijken. Een legitiem punt is dat het strikt genomen niet meer mogelijk is om een route on sight te klimmen. De witte grepen en vooral de duimafdrukken maken het namelijk makkelijk om te zien wat je voorgangers hebben gedaan. Ergo, een pure onsight is niet meer mogelijk. De overgrote meerderheid van de klimgemeenschap vindt dit echter geen groot issue. De sporen van schoeisel, de gepolijste rots en de plaats van de haken wijzen immers ook de weg. Zolang er niet al te veel tickmarks op de rots staan is magnesiumgebruik voor de meeste klimmers geen probleem.

Belangrijker is dat (met name in Duitsland) door sommige natuurbeschermers geclaimd wordt dat magnesiumcarbonaat het chemisch evenwicht in de natuur verstoort. Op zure bodems zou er theoretisch sprake kunnen zijn van een minimale, en zeer lokale, verhoging van de pH als gevolg van door klimmers in het milieu gebrachte magnesiumcarbonaat. De hoeveelheid waar het om gaat is echter dusdanig klein dat ze verwaarloosbaar is. Zeker wanneer ze afgezet wordt tegen de impact van andere gebiedsvreemde stoffen zoals de alom vertegenwoordigde atmosferische depositie van meststoffen. Toch wordt deze milieu-troefkaart zelfs getrokken als het rotsen betreft die uit dolomiet bestaan, rotsen met een in de basis vrijwel identieke chemische samenstelling als magnesiumcarbonaat. Zo kun je op de website van de IG-Klettern Niedersachsen het volgende lezen: "Chalk ist ein chemischer Stoffeintrag und verändert die Bodenchemie und das Pflanzenwachstum." En ook: "Chalk ist der HAUPTKONFLIKTGRUND mit privaten Felseigentümern." Door eerste bewering jaagt de mensen die geen kennis hebben van chemie de kast op. Jakkes, het is een chemisch goedje!

Het belangrijkste tegenargument wat betreft het gebruik van magnesium op de rots is dat passanten of grondbezitters de witte vlekken op de rots vaak lelijk vinden. En dat is op zich een heel legitiem punt. Mensen kunnen zich door magnesiumvlekken op de rots in hun natuurbeleving gestoord voelen. Of ze hebben de indruk dat klimmers een soort graffiti hebben achtergelaten. Terecht? Ja, want een gevoelskwestie. Maar in het perspectief van de impact die het wandelpad en de parkeer-infrastructuur heeft op de natuur (natuur of aangeplante bos?) zijn de paar witte vlekken op de rots natuurlijk verwaarloosbaar. Gevoelens zijn echter moeilijk kwantificeerbaar en de hardste roeper heeft al snel gelijk. In veel gebieden, met name in Duitsland, is het gebruik van magnesium daarom verboden, of wordt het - mits met mate gebruikt - op z'n hoogst getolereerd.

Oud zeer

Het zijn echter niet alleen passanten en natuurbeschermers die magnesium vervloeken. Sommige klimmers zijn ook uitgesproken tegenstander, met name klimmers van de wat oudere generatie. Wat speelt er bij hen dan precies? Er is, of beter gezegd er was ooit een 'generatiestrijd' gaande. De redenen zullen natuurlijk van individu tot individu verschillen en men zal het waarschijnlijk niet toegeven, maar een belangrijke reden van het anti-sentiment richting magnesium was gelegen in het feit dat de 'oude garde' met de klimsport begon toen er nog geen magnesium werd gebruikt. Toen er eind jaren '70/begin jaren '80 een jongere sterkere betere generatie klimmers opkwam (die hard trainde!) konden sommige oude klimmers maar moeilijk verkroppen dat deze anarchistische, dreadlock dragende en blowende 'sloebers' of slonzige 'punkers' beter waren dan zijzelf. Het gebruik van het nieuwerwetse magnesium door deze groep was een makkelijk doel om aan te vallen. "Door dat vieze witte spul zijn ze beter! Het moet verboden worden!" Al snel werd er ook de foute link gelegd tussen het glad worden van de grepen en het gebruik van magnesium.

Een plakkaat in een Belgisch klimgebied. Ja, magnesium is overduidelijk visueel aanwezig. Maar in tegenstelling tot de heersende gedachte is het echter niet het magnesium, maar zijn het de handen van klimmers en de zolen van de klimschoenen die de rots polijsten.

Sommige van deze oudere klimmers en hun gedachtengoed drukken tot op de dag van vandaag hun stempel op het beheer en het onderhoud van de klimgebieden. En daardoor kun je zelfs in klimgidsjes of publicaties van klim- en bergsportfederaties lezen dat magnesium de rots glad maakt en daarom verboden is omdat het de grepen glad maakt. Een aanbeveling die, zoals we in dit artikel hebben proberen aan te tonen, niet gebaseerd is op feiten maar op foutieve aannames.

Mocht je dus een keer in Sy of Régissa worden aangesproken op het gebruik van magnesium, dan heb je met dit artikel enkele tegenargumenten in handen die je kan gebruiken om jouw standpunt te verdedigen. Of dat verstandig is en of je er samen uitkomt is echter een tweede... Wie verstandig is informeert voor hij ergens gaat klimmen hoe er tegen het gebruik van magnesium wordt aangekeken in het betreffende klimgebied en past vervolgens zijn handelen daar op aan.

Met mate

Of je nu in de hal bent of buiten, je kunt magnesium zonder al te veel bezwaren gebruiken. Mits met mate. En wanneer je na het klimmen of boulderen de tickmarks wegpoetst en de grepen schoon poetst. Poetsen is helaas iets maar weinig klimmers of boulderaars consequent doen. Dat hoeft echter voor jou geen reden te zijn om het ook achterwege te laten. Goed voorbeeld doet volgen. Want zeg nou zelf, jij hebt toch ook liever een greep met een ruwe textuur dan eentje die helemaal vol met magnesium is gesmeerd?

Poetsen dus!

Links

Stof in klim- en boulderhallen

• https://www.climbing.com/gear/the-hidden-environmental-cost-of-climbing-chalk/

• http://www.bergundsteigen.at/file.php/archiv/2012/3/68-73%20%28reduktion%20von%20feinstaub%20in%20kletterhallen%29.pdf

• https://eur-lex.europa.eu/legal-content/NL/ALL/?uri=CELEX:32009L0010

• Weinbruch S, Dirsch T, Ebert M, Hofmann H, Kandler K. Dust exposure in indoor climbing halls. J Environ Monit. 2008; 10: 648-654. doi: 10.1039/b719344k

• Weinbruch S, Dirsch T, Kandler K, Ebert M, Heimburger G, Hohenwarter F. Reducing dust exposure in indoor climbing gyms. J Environ Monit. 2012 Aug;14: 2114-2120. doi: 10.1039/c2em30289f

• Moshammer H, Shahraki S, Mondel T, Gebhart P. Lung function and dust in climbing halls: two pilot studies. Rev Environ Health. 2016 Dec 1; 31: 401-407. doi: 10.1515/reveh-2016-0024

Luchtreiniging voor boulder- en klimhallen

• Camfil
• Static Air
• Climblab

Stofzuigers voor klim- en boulderhallen

• Kärcher NT 30/1 TACT TE L stof/waterzuiger met power nozzle PB14e DCS V. 230/50 W.150.
• Nilfisk vp 300
• Milwaukee backback
• Henry Hoover
• Sterilair vacuum
• Proteam backpack
• Hurricane 43
• Kärcher NT65
• Truvox Valet Wide Area Vac