Omgaan met de risico’s als begeleider/instructeur
Klimactiviteiten in een klimhal of in de rots brengen risico's met zich mee. Risico's zijn divers. Ze kunnen het gevolg zijn van de natuur (bijvoorbeeld slecht weer, omgeving), het materiaal dat gebruikt wordt (touw, materialen) en de mensen die daarbij betrokken zijn (zekeraar, tochtgenoten, organisator/instructeur).

Risico's kunnen leiden tot incidenten of ongevallen. Dat is onvermijdelijk. Wie in verenigingsverband of beroepshalve een (klim)activiteit aanbiedt moet zich er van bewust zijn dat hij/zij daarom een zekere mate van verantwoordelijkheid/aansprakelijkheid heeft wanneer er iets mis gaat. Deze aansprakelijkheid kan niet afgekocht worden. Meestal is men zelf als begeleider of organisator aansprakelijk. Slechts heel soms kan een deel van die aansprakelijkheid afgeschoven worden - op werkgevers bijvoorbeeld als die bewust nalatig zijn geweest.

Minimalisatie van risico's
Als sportklimbegeleider of -instructeur heb je de plicht om de risico's waar je leerlingen aan bloot staan te minimaliseren. Jij bent immers verantwoordelijk voor mensen die minder ervaring en kennis hebben. Ze vertrouwen op jou voor hun veiligheid. Je hebt hiermee wat in juridische zin een bijzondere zorgplicht genoemd wordt. Concreet komt het er op neer dat je een hoge mate van zorgvuldigheid in acht moet nemen bij het naleven van regels en instructies. En daarnaast ook dat je geen dingen moet doen waarvan je weet dat ze niet veilig zijn voor je deelnemers. Iets wat jij wel en zij niet kunnen beoordelen.

Je kunt risico's vermijden door bijvoorbeeld een klim uit te stellen (vanwege natte rots, vermoeidheid, drukte in de hal, enzovoorts). Ook kun je door voorzorgsmaatregelen te treffen (bijvoorbeeld het gebruik van een back-up bij beginnende klimmers) een bekende risico’s vermijden. Tenslotte kun je, als een voorval zich heeft voorgedaan, de schade beperken door goed voorbereid te zijn en de juiste beheersmaatregelen te treffen (noodprocedure's, EHBO, reddingsdiensten).

Het is dus van belang dat je:

• fit, gefocust en alert bent;
• boven de stof staat;
• kennis hebt van de laatste technieken;
• je handelen aanpast op de groep;
• je leerlingen goed controleert en instrueert;
• goed duidelijk maakt welke handelingen je je leerlingen zelf toevertrouwd om te verrichten;
• bij de handelingen die je je leerlingen nog niet toevertrouwd om zelfstandig te verrichten moet zorgen dat het niet mis kan gaan - zelf controleren dus;
• je noodprocedures regelmatig oefent.

Aansprakelijkheid
Als er iets is gebeurd waarbij deelnemers of anderen schade hebben opgelopen, dan kunnen zowel de instructeur als de aanbieder (klimhal, klimclub, vereniging) als (organisatorische) veroorzaker van die schade worden aangesproken. Dat is vervelend en de vraag is hoe je daar mee om moet gaan. Wat is precies je (rechts)positie is als je aansprakelijk gesteld wordt? Aansprakelijkheid is een moeilijk begrip, omdat er veel juridische aspecten een rol spelen.

Als organisator heb je ook een zorgplicht, net als als instructeur. Dit betekent niet dat je te allen tijde verantwoordelijk gesteld kan worden. Dat kan alleen binnen een zekere mate van redelijkheid. Wie zich aan zijn/haar zorgplicht houdt, heeft weinig te vrezen. Maar iemand die niet handelt terwijl hij/zij weet heeft van voorzienbare gevaren zit fout.

Strafrechtelijk en burgerlijk
Hier zit het nu precies met aansprakelijkheid, zonder op details in te gaan? Het recht kent de strafrechtelijke aansprakelijkheid voor wetsovertredingen (zoals rijden door een rood stoplicht) en de burgerlijke aansprakelijkheid tussen mensen onderling, zoals het kapot laten vallen van een vaas van een ander. Wetten gelden alleen in het land waar deze zijn opgesteld. Omdat de wetgeving in ieder land anders is is het lastig om voor grensoverschreidende activiteiten altijd goed op de hoogte te zijn. Als er één les is die je hieruit kunt trekken, dan is het dat je altijd heel zorgvuldig moet zijn in je handelen.

Voorbeelden van rechtzaken
Een instructeur leert (in 2005) een cursist te klimmen op een indoorwand. Het touw is aan de gordel van de cursist bevestigd met een twistlockkarabiner. De cursist wordt begeleid door een medeleerling. Daarnaast houdt een back-up zekeraar het touw vast. De instructeur geeft aanwijzingen. De cursist heeft al enkele malen door een overhangend gedeelte van de klimwand geklommen. Bij een volgende poging maakt de cursist zijn inbindkarabiner los in plaats van de karabiner van het setje waardoor het touw loopt. De cursist valt en stelt de klimhal aansprakelijk. De rechter vindt de klimhal niet aansprakelijk omdat de cursist voldoende instructies had gekregen en er voldoende toezicht werd gehouden. De rechter vond dat de kans op dit ongeval klein was en de hal daarom geen extra beheersmaatregelen hoefde te treffen.

Een ander geval waar de rechter aan te pas kwam betrof de zekeraar in een klimhal, die tijdens het zekeren probeerde zijn naburige zekeraarster van een andere touwgroep te helpen. Hij vergat vervolgens waarmee hij bezig was en bond het zekeringsapparaat uit. Toen zijn klimmaatje boven was ging hij hangen en viel naar beneden. De zekeraar werd verantwoordelijk gehouden voor de dood van de klimmer en strafrechtelijk veroordeeld.

Aansprakelijk gesteld worden
Mocht je ooit een keer aansprakelijk gesteld worden door iemand dan wil je dat je voor de eventuele financiële gevolgen gedekt bent. Of de organisatie waarvoor jij de activiteiten verzorgt verzekerd is, is afhankelijk van het type activiteit dat je verricht en de organisatie waarvoor je de activiteit uitvoert.

In Nederland hebben de meeste mensen een aansprakelijkheidsverzekering voor particulieren (AVP) afgesloten (deze heet ook wel WA verzekering). Deze verzekering biedt dekking voor activiteiten die je als privé persoon uitvoert (en niet als werknemer of vrijwilliger). De NKBV biedt ieder lid de mogelijkheid een bergsportverzekering af te sluiten die een zeer ruime dekking geeft vooral voor specifieke bergsportrisico’s. De NKBV raadt iedere zelfstandige klimmer aan deze verzekering af te sluiten.

Daarnaast heeft de NKBV als vereniging een aansprakelijkheidsverzekering (AVB) afgesloten die een dekking geeft voor de gebruikelijke activiteiten die de vereniging (of bij de NKBV aangesloten ondervereniging) onderneemt. Hierin zit ook de aansprakelijkheidsverzekering voor instructeurs/sportklimbegeleiders die voor de NKBV cursussen en activiteiten begeleiden.

Ben je niet voor de NKBV actief maar wel als vrijwilliger bij een (locale) klimvereniging of werknemer bij een outdoorbedrijf of klimhal dan is het belangrijk te kijken hoe de aansprakelijkheid geregeld is voor jou als begleider/instructeur. De meeste bedrijven hebben een AVB waar ook het personeel onder valt. Ben je actief bij een locale vereniging kijk dan of je gemeente de mogelijkhied biedt van een collectieve voor vrijwilligers afgesloten verzekering.

Checklist vrijwilliger
Wat moet je als begeleider van minder ervaren klimmers in ieder geval doen:

• Niet méér mensen meenemen dan waar jij of een ander toezicht op kan houden;
• Je aandacht houden bij de situatie waarvoor je verantwoordelijk bent;
• Bij gevaarlijkere situaties zorgen voor extra zekeren of extra toezicht;
• Zorgen dat het materiaal in orde is;
• Bij kinderen en jongeren onder de 18 jaar meer zorg in acht nemen en extra goed opletten. Dat kan in houden dat je minder personen kunt begeleiden dan wanneer het om volwassenen gaat;
• Opgedane kennis en ervaring toepassen;
• Als zich een ongeval voordoet bewijs verzamelen van het ongeval (foto’s maken en getuigen vragen hun waarnemingen op te schrijven).

Wat moet je niet doen:

• Grote fouten maken;
• Verkeerde of onvoldoende instructie geven.

Deze tekst is overgenomen uit het 'NKBV Handboek Sportklimbegeleider versie 3.6' en bewerkt. Een uitgebreide tekst over dit onderwerp is opgenomen in het 'NKBV Handboek Instructeur 3'. Interesse hierin? Neem contact op met sport@nkbv.nl.

Meer lezen? Zie het artikel 'Aansprakelijkheid voor klimongevallen: de (bijzondere) zorgplicht van zekeraars, instructeurs en sportorganisaties'. ANWB Verkeersrecht, 6-2013. Auteur: mr. J.P. Zeilstra.