Derde Zuid Nieuw-Guinea Expeditie

De Derde Zuid-Nieuw-Guinea-expeditie (1911-1913) was de derde poging in een serie van drie Nederlandse expedities om vanuit de zuidkust de met eeuwige sneeuw bedekte bergtoppen van toenmalig Nederlands-Nieuw-Guinea te bereiken. Het verhaal van deze beklimming en de naam van de berg die toen Wilhelminatop heette en nu Puncak Trikora, is nauw verweven met het koloniale verleden van Papoea Nieuw-Guinea.

Kolonisatie van Papoea Nieuw-Guinea

De Derde Zuid-Nieuw-Guinea-expeditie was een instrument in de Nederlandse kolonisatie van Papoea Nieuw-Guinea. Er was nauwelijks kennis van de binnenlanden. De expeditieleden wilden daarom de flora en fauna van het gebied onderzoeken, de geologische compositie van het heuvelland en bergland bestuderen en de Pesegem, het bergvolk waarmee de leden tijdens eerdere tochten vluchtig contact hadden gemaakt, beter leren kennen. Ook probeerde het team het Oranjegebergte te bereiken om te onderzoeken of het mogelijk was de kammen van het Centrale Bergland over te steken om de Idenburg(-rivier) aan de andere zijde te bereiken.

Het team

Expeditieleider was Alphons Franssen Herderschee (1872 - 1932), een officier uit het Koninklijk Nederlandsch-Indisch Leger (KNIL) met veel expeditie-ervaring. Daarnaast bestond het team uit arts Gerard Versteeg (1876 - 1943), die ook aan de eerste expeditie van 1907 had deelgenomen, Paul Hubrecht (1880 - 1929) en August Pulle (1878 - 1955). Het team werd versterkt door de Molukse arts J. Sitanala en zijn twee medische assistenten. Luitenant L.A. Snell voerde het bevel over 42 soldaten, 150 Dajaks (volkeren uit de binnenlanden van Borneo) en 40 gevangenen die als dragers werden ingezet.

Verkenning van de binnenlanden van Papoea

Het gezelschap vertrok uit Soerabaja, Indonesië, met het stoomschip Edi, dat het afgedankte, motorloze marineschip Arend achter zich aan sleepte. Het was volgestouwd met alle benodigdheden voor de expeditie. Ook de dragers waren er ondergebracht. Via de rivier de Lorentz voeren de schepen Nieuw-Guinea binnen naar het Bivak-eiland, de eerdere pleisterplaats van de eerste en de tweede expeditie, waar de Arend werd afgemeerd. Op 23 september 1912 trok het team te voet verder de binnenlanden in. Onderweg waren er meermaals ontmoetingen met lokale stammen, soms in een vijandig treffen en soms heel gemoedelijk. Pulle en Snell bleven achter in de dorpen van de bergbewoners om uitgebreid etnografisch en antropologisch onderzoek te doen, terwijl Herderschee, Hubrecht en Versteeg met een gevolg van Dajaks en lastdragers verder gingen om de Wilhelminatop te beklimmen.

De beklimming van de Wilhelminatop

Voor de beklimming van de Wilhelminatop legde het expeditieteam meerdere bivaks aan, waaronder het Meerbivak op 3585 meter en Rotsbivak op 4300 meter hoogte. Na een moeilijke klimpartij werd op 21 februari 1913 de Wilhelminatop (4750 meter) bereikt. Voor de Dajaks, die nog nooit sneeuw hadden gezien, was het een bijzondere ervaring: ze bekogelden elkaar met sneeuwballen en wilden sneeuw bewaren om het te laten zien aan de andere Dajaks die waren achtergebleven. Herderschee en Hubrecht bleven nog een aantal dagen ter plaatse om observaties en metingen te verrichten, terwijl Versteeg en de meeste dragers onmiddellijk weer afdaalden.

Ettiakup, Wilhelminatop, Puncak Trikora

Vóór de komst van de Nederlanders werd de Wilhelminatop ‘Ettiakup’ genoemd door de Dani, een volk dat aan de voet van de berg leeft. Ruim 50 jaar na de expeditie, in 1962, droeg Nederland Nieuw-Guinea onder druk van de internationale gemeenschap aan Indonesië over. De Wilhelminatop werd daarna omgedoopt tot Puncak Trikora. De nieuwe naam verwees naar een toespraak van de Indonesische president Soekarno (1091 - 1970) uit 1961, waarin hij het Indonesische volk en leger opdraagt om de formatie van een onafhankelijk West-Papoea tegen te gaan en er de Indonesische vlag te hijsen. De geschiedenis van deze berg is daarmee nauw verweven met het koloniale verleden van de westkant van het eiland.

De berg ligt nu in de huidige Indonesische provincie Papoea (Pulau Irian). Door de wereldwijde terugtrekking van gletsjers sinds 1850 is de sneeuw op de top tegenwoordig nagenoeg verdwenen.

Publicaties

• Gerardus Kraemer, Overwinnaars der bergen, hfst. 20 (1949).
• August Adriaan Pulle, Naar het Sneeuwgebergte van Nieuw-Guinea (1914).

Bronnen

De foto's en de originele fotonegatieven van de expeditie bevinden zich in de fotocollectie van het Tropenmuseum in Amsterdam. Ook op de website 'Het geheugen van Nederland' zijn vele honderden foto's te vinden. Over de expeditie zijn verschillende boeken en (wetenschappelijke) artikelen gepubliceerd:

• Chris Ballard, Steven Vink and Anton Ploeg, Race to the Snow; Photography and the Exploration of Dutch New Guinea, 1907-1936 (Amsterdam: KIT Publishers, 2001).
• David van Duuren en Steven Vink, 'Expeditions: Collecting and Photographing', in: David van Duuren et al., Oceania at the Tropenmuseum. Amsterdam: KIT Publishers, 2011, pp. 46-99.
• Paul Hubrecht, "Beknopt geologisch en meteorologisch verslag der 3e Zuid N.Guinea expeditie 1912-1913", in: Bulletin van de Maatschappij ter Bevordering van het Natuurkundig Onderzoek der Nederlandsche Koloniën 68, 1913, pp. 37-51.
• Anton Ploeg, "First Contact, in the Highlands of Irian Jaya", in: Journal of Pacific History 30, 1995, pp. 227-239.
• August Pulle, A., Naar het Sneeuwgebergte van Nieuw-Guinea met de Derde Nederlandsche Expeditie. Amsterdam: Maatschappij voor goede en goedkoope lectuur, z.j. (ca.1914) (digitale versie hiervan)
• L. A. Snell, "Eenige gegevens betreffende de kennis der zeden, gewoonten en taal der Pesechem van Centraal Nieuw-Guinea", in: Bulletin van de Maatschappij ter Bevordering van het Natuurkundig Onderzoek der Nederlandsche Koloniën 68, 1913.

Beeldmateriaal: Collectie Tropenmuseum