Wandeling, bergwandeling of alpiene tocht: wat is het verschil?

In de Alpenlanden zijn classificatiesystemen ontwikkeld om bergwandelpaden naar zwaarte in de delen. Bij bewegwijzerde wandelroutes wordt de moeilijkheidswaardering soms op de (wandel)bordjes aangegeven. Welke criteria hieraan ten grondslag liggen, is niet altijd inzichtelijk. Je zult dus nooit precies weten hoe het wandelpad eruit ziet. Bovendien hebben ook het seizoen, het weer en je eigen conditie en ervaring grote invloed op de moeilijkheid van de wandeling. Staar je daarom niet blind op de classificatie van paden.

In de Nederlandse literatuur worden bergwandelpaden van oudsher in vier categorieën ingedeeld:

• Wandelingen: Goed gemarkeerde paden, zonder grote stijgingen en zonder valgevaar. Probleemloos te volgen, ook zonder kaart of bergervaring. Schoenenadvies: approachschoenen of A-schoenen.
• Bergwandelingen: Hieronder valt een groot deel van de bergwandelingen en huttentochten. Tochten over meestal (rood-wit) gemarkeerde paden en wegen. Het pad kan smal en lastig zijn, maar is altijd zichtbaar. Steile, geëxponeerde passages zijn doorgaans beveiligd met kabels, touwen of ladders. Enige bergwandelervaring, een goede conditie, berguitrusting en een elementair oriëntatievermogen zijn aanbevolen. Schoenenadvies: trekkingschoenen (B-schoenen) of approachschoenen voor de ervaren wandelaar.
• Routes voor ervaren bergwandelaars: Routes over zowel paden als ongebaand terrein (blokkenhellingen, sneeuwvelden). De routes zijn doorgaans gemarkeerd of aan de hand van sporen goed te vinden. Deze tochten kunnen door steil terrein lopen en geëxponeerde passages zijn niet altijd beveiligd. Deze pittige tochten zijn geschikt voor wandelaars met ervaring en een goed oriëntatievermogen. Je moet geen last hebben van hoogtevrees en je zeker in het terrein kunnen voortbewegen (‘Trittsicherheit’ of in het Nederlands tredzekerheid). Je handen heb je alleen nodig voor het evenwicht. Een uitglijder kan leiden tot een gevaarlijke val. Ook met sneeuw gevulde geulen kun je op deze wandeltochten tegenkomen. Deze tochten bevatten geen alpiene klimpassages of het oversteken van een gletsjer. Schoenenadvies: bergwandelschoenen (B-schoenen). Als je sneeuwvelden en steile grashellingen gaat tegenkomen, zijn bergwandelschoenen met stijve zool (C-schoenen) aan te raden.
• Alpiene bergtochten: Deze tochten bevinden zich op de overgang van bergwandelen naar alpinisme. Ze zijn niet geschikt voor beginnende bergwandelaars. De routes zijn zelden gemarkeerd en niet altijd gemakkelijk te vinden. Ze voeren door steil terrein met klimpassages en lopen over gletsjers. Zowel het kunnen omgaan met pickel en touw, als alpiene ervaring en kennis zijn noodzakelijk. Schoenenadvies: bergwandelschoenen met stijve zool (C-schoenen), bijpassende stijgijzers als de tocht over opgevroren sneeuwvelden en ijs gaat.

De classificatie van bergwandelpaden in vier Alpenlanden

Helaas is er in de Alpenlanden geen eenduidig systeem voor de moeilijkheidswaardering van wandelpaden. Moeilijkheidswaarderingen in Duitsland en Oostenrijk zijn weer anders dan in Italië of Zwitserland. In onderstaande tabel zie je van vier Alpenlanden hoe de moeilijkheid van wandelpaden geclassificeerd wordt. Let op dat er regionale of lokale verschillen kunnen zijn.

Tabel 1: overzicht van de gebruikte moeilijkheidswaarderingen voor bergwandelpaden per land.

Toekomstmuziek: één systeem van bewegwijzerde wandelroutes in Duitsland en Oostenrijk

De Duitse en Oostenrijkse Alpenverenigingen proberen al enkele jaren de door hen beheerde bergwandelpaden een uniforme moeilijkheidswaardering te geven. Op de nieuwe wegwijzers worden de bestemmingen voorzien van blauwe, rode en zwarte bolletjes die de moeilijkheid van het traject aangeven (zie afbeelding 2). Een kleurcodering die de meeste mensen al kennen van het skiën op de piste. Het werk gaat echter zeer langzaam want alleen al binnen Oostenrijk hebben de deelstaten Tirol, Salzburg en Vorarlberg afwijkende classificatiesystemen (afbeelding 3). De verwachting is dat het opnieuw markeren van de routes nog jaren kan duren. Het is dus altijd belangrijk dat je goed oplet waar je bent en wat de kleurcode ter plekke betekent.

Afbeelding 2: De kleur van de bolletjes correspondeert met de moeilijkheidswaardering. Bron: DAV.

Afbeelding 3: Een vergelijking van de moeilijkheden van bergwandelpaden in Oostenrijk, Duitsland en Zwitserland. Bron: DAV.

De classificatie en bewegwijzering van paden in Tirol

Tirol is voor Nederlanders een populaire wandelbestemming in Oostenrijk. Hun classificatie van bergwandelpaden is als volgt:

• Wanderwege: zijn geschikt voor iedereen. Om deze paden te bewandelen is geen specifieke ervaring of bergwandeluitrusting nodig. De paden zijn breed en hebben geen noemenswaardige stijgingen.
• Rote Bergwege: enige ervaring is vereist. Op deze paden kun je smalle en steile stukken verwachten en je moet een vaste tred hebben. De paden kunnen klauterpassages bevatten, die soms met staalkabels beveiligd zijn. Een redelijke conditie en minimale uitrusting (bergschoenen) zijn vereist. De bewegwijzering is voorzien van een rood bolletje. De markering van het pad op stenen of bomen is wit-rood.
• Schwarze Bergwege: alleen voor ervaren bergwandelaars. Je moet flinke wandelervaring en een goede conditie hebben. Daarnaast moet je een vaste tred en geen last hebben van hoogtevrees hebben. De paden zijn vaak smal, steil en liggen soms ver van de bewoonde wereld. Zelfredzaamheid is een eerste vereiste. Reken op langere, gezekerde klauterpassages. De bewegwijzering op deze paden is voorzien van een zwart bolletje.
• Alpiene routes: voor experts. Deze paden liggen in hoog alpien terrein met ongezekerde wandel- en klauterpassages. Op alpine routes heb je een feilloos oriëntatievermogen en een erg goede tredzekerheid nodig. De bewegwijzering op deze paden is voorzien van de tekst ‘Alpine Route’. Wanneer de route over sneeuw- en ijsvelden of gletsjers gaat, dan is ook specifieke uitrusting vereist.

In de wandelrouteplanner van Tirol staat bij de route altijd aangegeven welke moeilijkheidsgraad deze heeft.

De Zwitserse moeilijkheidswaardering

Zwitserland en de Zwitserse Alpenclub SAC hebben in het hele land een uniforme bergwandelschaal ingevoerd. De verwoording van de vereisten die elke schaal stelt is in 2023 aangepast. De schaal gaat van T1 (wandelen) tot T6 (alpiene bergwandeling. De moeilijkste passage van een tocht (onder gunstige omstandigheden) bepaalt daarbij de moeilijkheidsgraad van het traject.

T1: "Wandelpad": Goed gebaande paden. Eventuele geëxponeerde passages zijn goed gezekerd. Een fatale val is (bij gunstige omstandigheden) grotendeels uit te sluiten. Vereist geen specifieke alpiene vaardigheden. De oriëntatie is over het algemeen onproblematisch en eventueel zonder kaart mogelijk.

T2: "Bergwandelpad": Een doorgaand wandelpad door ten dele steil terrein waarbij de mogelijkheid op een fatale val niet uit valt te sluiten. Elementaire alpiene vaardigheden zoals tredzekerhied en oriëntatievermogen zijn vereist.

T3: "Bergwandelpad": Een niet altijd goed aangeduid pad door steil terrein met puinvelden en zogenaamd 'schrofen'-terrein waarbij een fatale val mogelij is. Geëxponeerde passages kunnen met touwen, staalkabels of kettingen beveiligd zijn. Soms is het nodig om de handen te gebruiken voor om het evenwicht te kunnen bewaren. Alpiene vaardigheden zoals tredzekerheid en oriënteringsvermogen zijn vereist.

T4: "Alpien bergwandelpad": Deels gemarkeerd pad, deels padloze route door ruig terrein met soms eenvoudige klimpassages (Ie graads), niet al te steile sneeuwvelden, steile grashellingen, meestal gemarkeerde gletsjerpassages, blokkenterrein en 'schrofen'. Geëxponeerde passages waarin fatale vallen mogelijk zijn over significante delen van het pad. Alpiene vaardigheden zoals om kunnen gaan met geëxponeerde valgevaarlijk passages, een goede tredzekerheid, goed oriënteringsvermogen en terreinbeoordelingsvermogen, basale kennis van alpiene uitrusting en techieken zijn vereist. Bij een weersomslag kan een terugtocht moeilijk zijn.

T5: "Alpien bergwandelpad": Vaak ongemarkeerde en padloze route door ruig terrein met soms eenvoudige klimpassages (Ie en IIe graads), met steile sneeuwvelden, steile grashellingen, meestal ongemarkeerde gletsjerpassages, serieus blokkenterrein en 'schrofen'. Geëxponeerde passages waarin fatale vallen mogelijk zijn over langere delen van het pad. Alpiene vaardigheden zoals het goed om kunnen gaan met geëxponeerde valgevaarlijk passages, een zeer goede tredzekerheid, zeer goed oriënteringsvermogen en terreinbeoordelingsvermogen, grondige kennis van alpiene uitrusdting en techieken zijn vereist. Bij een weersomslag kan een terugtocht erg moeilijk zijn.

T6: "Alpien bergwandelpad": Grotendeels ongemarkeerde en padloze route door ruig terrein met klimpassages (IIIe graads), met uiterst steile sneeuwvelden, uiterst steile grashellingen, meestal ongemarkeerde gletsjerpassages, tricky blokkenterrein en 'schrofen'. Zeer geëxponeerde passages waarin fatale vallen mogelijk zijn over langere delen van het pad. Alpiene vaardigheden zoals het zeer goed om kunnen gaan met geëxponeerde valgevaarlijk passages, een zeer goede tredzekerheid, zeer goed oriënteringsvermogen en terreinbeoordelingsvermogen, excellente kennis van alpiene uitrusdting en techieken zijn vereist. Bij een weersomslag kan een terugtocht uiterst moeilijk zijn.

Aan de T-schaal wordt soms nog een + of een - toegevoegd, zoals T2+ of T4-. Dat betekent dat de route zich respectievelijk bovenin of onderin de betreffende T-schaal bevindt.

Tip: de SAC-CAS heeft een overzicht van de Zwitserse moeilijkheidswaardering (PDF) waarin voorbeelden van tochten zijn opgenomen. In het online SAC Tourenportal zijn alle bergwandelingen van T1 tot T6 geclassificeerd.

Tip: Een zeer gedetailleerde, topografische kaart van Zwitserland vind je online op map.geo.admin.ch.

Klettersteigen en via ferrata

Klettersteigen vallen buiten het bereik van de bergwandelaar. Een klettersteig of via ferrata is een tocht langs een rotswand via ladders en staalkabels. Hiervoor heb je een speciale klettersteig-uitrusting nodig. Het is erg leuk om tijdens een bergsportvakantie eens onder leiding van een gids een spannende klettersteig te beklimmen. Ook voor kinderen kan het klimmen van een (voor hen geschikte) klettersteig een enorme belevenis zijn. De overgang van een met kabels beveiligde wandelroute naar een 'echte' klettersteig is niet altijd helemaal duidelijk, maar de meeste klettersteigen zijn in de Alpenlanden als zodanig gemarkeerd. Op bewegwijzerde wandelroutes zie je dan waar de start van een klettersteig is. Bekijk vooraf je de door jouw geplande tocht een klettersteig of klettersteig-passages bevat.

Afbeelding 3: De markering van een alpiene wandelroute in de Italiaanse Dolomieten.

In Italië hebben kleurmarkeringen op bomen vaak niets met de wandelpaden te maken, maar ze geven de grenzen van bospercelen aan. Verdwalen in een gebied met bosbouw kan de besten overkomen. De kleur van de verf zegt niet overal in Italië iets over de moeilijkheid van de route, dus houd daar rekening mee.

Wanneer je onderweg al een tijd geen markeringen of bewegwijzering meer hebt gezien, is het goed je ervan te controleren of je nog op het goede pad loopt. Een actuele, gedetailleerde wandelkaart, smartphone en GPS helpen je hierbij enorm. Houd er rekening mee dat de ligging van een op de kaart of in een gids ingetekende wandeling inmiddels gewijzigd kan zijn. Ga in geval van twijfel terug naar de laatste markering en probeer vanaf die plek de goede route weer op te pakken. Als het dan nog niet lukt, kan het verstandig zijn om je tocht af te breken. Veiligheid gaat voor alles: omkeren is echt geen schande.

Alles over bergwandelen plan je tocht

Meer informatie over classificatie en bewegwijzerde wandelroutes

De European Union of Mountaineering Associations (EUMA) heeft samen met de European Ramblers Association (ERA) een handboek gemaakt waarin per land de werkwijze van het markeren van wandelpaden is opgenomen.

Download het handboek