In deze corona-zomer zijn er in de berghutten minder plekken dan normaal voor overnachting beschikbaar. Ook zit niet iedereen te wachten om met nog altijd relatief veel mensen in een kleine ruimte te overnachten. In normale tijden neem je daar genoegen mee, maar nu? Liever niet. Het lijkt daarom logisch om te gaan bivakkeren, maar mag dat? In dit artikel vertellen we je meerover wat bivakkeren inhoudt en wat de regels in de vier belangrijkste Alpenlanden zijn. Ook geven we je tips over bivakzakken en bothies.

Bivakkeren

Wat is bivakkeren eigenlijk? Bivakkeren is, in tegenstelling tot kamperen en wild kamperen, strikt genomen niet meer of minder dan een noodovernachting. Een noodovernachting hoeft niet per se ongepland te zijn, want als je tocht het vereist dat je onderweg overnacht zonder dat er voorzieningen zijn dan telt dat in de regel ook als bivak. Een onpgelande bivak, bijvoorbeeld omdat jij of één van je tochtgenoten niet verder kan, het donker wordt, het weer omslaat, of de route niet meer veilig begaanbaar is, hoeft niet onvoorbereid te zijn. Jezelf voorbereiden op een noodbivak is niet alleen in de bergen noodzakelijk, maar ook in afgelegen ruige streken zoals in Scandinavië en de Schotse hooglanden.

Wat je op een bivak gebruik om in te slapen kan variëren. Je kan in de open lucht overnachten in je slaapzak, in een bivakzak, in een bothy, in een tent of in een bivakhutje. Deze manier van overnachten wordt op de meeste plekken in de Alpen getolereerd. Bij wild kamperen, waar het om een geplande overnachting gaat, zijn de regels veel strikter.

Een bivakuitrusting beschermt primair tegen de gevaren van een weersomslag en plotselinge regen en kou. De basis voor een geslaagd bivak is een draagbare shelter; dat kan een bothy of een bivakzak zijn. Wat je daarnaast verder nog meeneemt hangt van de tocht af. Hoe meer afgelegen de tocht, hoe minder vluchtmogelijkheden en hoe slechter de reddingsmogelijkheden - hoe meer je zelf voor je veiligheid moet zorgen. En hoe meer bivakmateriaal er mee moet, ongeacht de tak van bergsport die doet.

Verboden of gedoogd

Het is natuurlijk prachtig om in de vrije natuur te slapen en 's ochtends wakker te worden met niets om je heen dan de ruige open bergwereld. Wat kan daar nu verkeerd aan zijn? Niet veel zou je zeggen. Maar altijd wanneer mensen conflicterende interesses en belangen hebben zijn problemen voorgeprogrammeerd. In de perceptie van sommige mensen zijn bivakkerende toeristen een probleem. Ze geven geen geld uit in de lokale gemeenschap (optiek van huttenwaarden en lokale aanwonenden), ze verstoren het wild (optiek van jagers), ze verstoren de natuuren laten afval achter (optiek van natuurbeschermers en lokale aanwonenden).

De vraag of je ergens mag bivakkeren is niet eenduidig te beantwoorden. Per land, per deelstaat/kanton en per gemeente gelden andere regels. Maar ook de aard van het terrein, de afstand tot de bewoonde wereld, de mate van civilisatie en het landgebruik spelen een rol. Regels zullen strenger zijn in meer georganiseerde en ingerichte gebieden, en in wetlands, rivierbeddingen (in de brede zin van het woord), bossen en natuurgebieden mag vaak minder dan hoog boven op de berg.

In een notendop vind je hieronder de regels met betrekking tot bivakkeren in de belangrijkste Alpenlanden:

Zwitserland

• Er is geen duidelijke wettelijke basis voor of tegen wild kamperen/bivakkeren. Bos en weide zijn principieel vrij toegankelijk, maar dat recht kan kantonaal of lokaal ingeperkt zijn. Kamperen in natuurgebieden is wel verboden, waaronder uiteraard het Schweizerische Nationalpark. Het is ook verboden te kamperen in rustgebieden voor het wild en eidgenössischen Jagdbanngebiete. In de overige gebieden is een bivak met een klein aantal personen boven de bosgrens meestal geen probleem, mits men zich low-profile gedraagt. Sommige gemeenten verbieden expliciet het wild kamperen én bivakkeren. Bekende voorbeelden zijn Zermatt, Göschenen en Leuk.
• Lees meer: https://www.sac-cas.ch/de/umwelt/bergsport-und-umwelt/campieren-und-biwakieren/
• Lees meer: https://www.sac-cas.ch/fileadmin/Umwelt/Bergsport_und_Umwelt/Campieren___Biwakieren/SAC-Merkblatt-Campieren-Biwakieren-DE.pdf
• Lees meer: https://www.korporation.ch/service/wildcampieren/

Oostenrijk

• Er is in Oostenrijke een onduidelijke wettelijke basis voor het bivakkeren. Per Bundesland gelden andere regels voor wat betreft het overnachten in Alpien 'niemandsland'. Principieel is het kamperen in bosgebied verboden, tenzij de eigenaar toestemming heeft gegeven. Kamperen in natuurgebieden is ook verboden. Boven de boomgrens wordt het ingewikkeld: in Kärnten, Niederösterreich en in Tirol is het overnachten in de tent buiten kampeerterreinen niet toegestaan. Maar in Oberösterreich, Salzburg, de Steiermark en Vorarlberg bestaat dit expliciete verbod niet, tenzij de betreffende gemeente dit in de plaatselijke verordening heeft opgenomen.
• Het is altijd toegestaan om te bivakkeren in Alpien terrein wanneer er sprake is van 'ungeplante Notbiwak, zu dem Einzelpersonen im Falle einer Verletzung, eines Schlechtwettereinbruchs oder bei Dunkelheit gezwungen sind. Achtung: Vorsätzliches Biwakieren wird mit einer Zeltübernachtung gleichgesetzt! Bei Zuwiderhandlungen winken je nach Bundesland Geldstrafen bis zu 14.500 Euro.'
• Orienteer je wat de regels zijn aan de hand van de richtlijnen die de Oostenrijkse Alpenverein heeft opgesteld: Alpenverein.at/portal/natur-umwelt/bergsport_umwelt/zelten-biwakieren.php
• Lees meer: www.t1p.de/campen

Duitsland.

• Principieel is het kamperen in bosgebied verboden, tenzij de eigenaar toestemming heeft gegeven. Kamperen in natuurgebieden is ook verboden. Wel toegestaan is een noodbivak en vaak ook een gepland bivak in Alpien terrein.
• Lees meer: magazin.alpenverein.de/artikel/ubernachten-im-freien-in-den-alpen_f4293fe8-1dd7-4117-964c-4866813a888c
• Lees meer: https://www.alpenverein.de/chameleon/public/16779/zelten_und_biwakieren_in_den_bergen_16779.pdf

Frankrijk

• Op veel plekken, waaronder ook nationale parken, is het toegestaan gepland en uiteraard ook ongepland te bivakkeren. Op deze overzichtelijke pagina lees je precies wat waar wel en niet mag.
• Lees meer: https://www.lecampingsauvage.fr/legislation-et-reglementation/camping-sauvage-bivouac#.

Laat geen sporen achter

Terughoudend gedrag en het niet veroorzaken van overlast zijn de belangrijkste stelregel is bij het bivakkeren. Loop als je een bivak plant onderstaand lijstje langs:

• Locatie: check of er geen verboden gelden (natuur, jacht, waterbescherming, aanwonenden, etc.);

• Gevaren: check of er risico op steenslag, bliksem, hoogwater, etc. is;
• Stilte: maak geen lawaai zodat je dieren niet verstoord;
• Zicht: bivakkeer zoveel mogelijk uit het zicht , zelfs als je je netjes aan de regels houdt. Dit ter voorkoming van jaloerse blikken of afgunst bij aanwonenden;
• Eten, afwassen/zeep: laat geen etensresten achter en was jezelf of je afwas niet met zeep in oppervlaktewater;
• Vuur: maak NOOIT vuur;
• Toilet: begraaf uitwerpselen voldoende diep. Poep of pies niet onder een overhangende rots;
• Afval: laat geen afval achter.

Bothy's en bivakzakken

Afbeelding boven: deze lichtgewicht vierpersoons bothy van Terra Nova weegt 400g. Nog geen honderd gram per persoon!

Er zijn drie noodonderkomers die je zelf mee kan nemen; ultralichtgewicht tenjes, bothies en bivakzakken. Noodonderkomens zijn niet alleen bedoeld voor de nacht, maar ook als tijdelijk shelter om te voorkomen dat wandelaars en bergsporters bij een heftige weersomslag onderkoeld raken. Wanner je bijvoorbeeld overvallen wordt door een onweersbui in de middag of een wanneer het koufront er eerder is dan verwacht. Eigenlijk zou geen enkele ervaren bergsporter nog iets dergelijks mogen gebeuren, zeker niet met de huidige weerberichten op de smartphone. Desalniettemin is het altijd mogelijk dat er iets onverwachts gebeurt. Een lichtgewicht noodonderkomen dat standaard onderin de rugzak zit is daarom een verstandige keuze.

Een tenje neem je meestal niet mee, omdat de stokken onhandig zijn. De lichtgewicht bothy's en bivakzakken hebben daar geen last van. Ze kunnen beide de regen buiten houden en bieden daarnaast warmte en geborgenheid. Niet alleen bij een noodweer, maar ook bij een ongeval wanneer je moet wachten op hulp.

Bothy's
Bothy's, ook wel bothybags of mountain shelter genaamd, zijn in Nederland nog vrij onbekend. De naam bothy is afkomstig van het Gaelic woord voor schuilhut. Vaste houten of stenen schuilhutten in de Schotse en Welsche heuvels en bergen heten dan ook zo. Portable bothy's of bothybags zijn simpele wind- en waterdichte 'schuilhutjes'. Het zijn meestal rechthoekige (meerpersoons) zakken die je over je hoofd trekt als beschutting om een regenbui uit te zitten.

Om in te slapen zijn ze minder geschikt. Zo hebben ze geen vloer en is de stof niet ademend. Wel zitten er vaak een raampje, een tochtgat en bevestigingspunten voor wandelstokken aan de bothy's. Er zijn uitvoeringen voor twee tot wel twintig personen. Het is het ideale noodshelter voor groepen; je deelt elkaars warmte, en eventueel kun je tijdens het uitzitten van het noodweer met een klein brandertje iets warms maken of een spelletje spelen. De raampjes voorkomen een claustrofobisch gevoel en de ventilatieslurven zorgen voor de frisse lucht. Zittend op je rugzak (met de regenhoes op de grond) speel je onder het genot van een kop thee of soep een potje kaart terwijl je wacht op het einde van de bui. Beter dan natregenen, of ellendig schuilen in een bivakzak!

Bivakzakken
Bivakzakken zijn meestal niet meer dan twee lappen stof (meestal ademend) die aan elkaar zijn gestikt tot een zak. Ze zijn er in verschillende soorten en maten (1- en 2-persoons en ademend of niet). Laat je keuze afhangen van het doel waarvoor je de zak wilt gebruiken. Als je er in je eentje op uit gaat om in de openlucht te overnachten dan wil je hoe dan ook een ademend model. Ultralichtgewicht modellen zijn vaak minder goed qua waterdichtheid en ademend vermogen dan de fabrikant belooft. Wil je comfort? Neem dan een model met een boogstokje. De modernde ultra-lichtgewicht (trailrun) tentjes zijn inmiddels zo licht dat ze een goed (misschien wel beter?) alternatief zijn voor bivakzakken.

Paklijst gepland bivak

• Een bothy of bivakzak (afhankelijk van terrein en groepsgrootte);
• Een reddingsdeken, extra warme kleding (incl. bivakmuts, handschoenen, donsjas);
• Voldoende eten en drinken + brander;
• Slaapzak en matje.

Lees meer

Lees meer in het artikel 'De kunst van het bivakkeren'.