MENU

In-situ setjes - handig of gevaarlijk?

Gefixeerde setjes in routes kunnen levensgevaarlijk zijn.

In moeilijkere sportklimroutes die flink overhangen hangen vaak in-situ of met een maillon gefixeerde setjes. Inhangen of uithangen van de haken in dit soort routes is vaak zo'n crime, dat het laten hangen van setjes de meest relaxte optie is. Dat roept de vraag op hoe lang dit soort setjes eigenlijk in weer en wind kunnen blijven hangen voor ze niet meer safe zijn. Wat voor problemen treden er eigen op?

Breeksterkte setjes

Heb je de kwaliteit van in-situ setjes wel eens gecheckt voor je deze gebruikte? Of ga je er van uit dat ze van prima kwaliteit zijn, dat iemand anders er vast voor verantwoordelijk is en hang je ze ongezien in? Als je het op de man af vraagt zeggen veel klimmers dat ze in-situ setjes 'noooooit' zomaar inhangen en 'echt' altijd checken. Een proef op de som (klimmers observeren) wijst radicaal anders uit. Bijna 100% van de klimmers hangt het touw zonder controle in de setjes. Dat is in veel gevallen niet slim.

Eerst moeten we kijken hoe in-situ setjes een probleem kunnen worden. Er zijn al veel tests gedaan naar de breeksterkte van in-situ setjes, dus we weten redelijk goed welke issues optreden. De conclusie van de tests is dat het vaak nog behoorlijk meevalt met de rest-sterkte van de oude slinges. Door het hangen in weer (zonlicht), wind (slijtage tegen te rots) en regen neemt de breeksterkte van de slinge af. Dit wordt het meest duidelijk doordat de slinge van setjes die in de zon hebben gehangen verbleekt is - een visuele waarschuwing die iedereen zal opvallen. De afname in breeksterkte hierdoor valt relatief mee, en slinges hebben na jarenlange slijtage een breeksterkte van circa 50 à 90% van nieuw. Deze vorm van slijtage is geleidelijk en valt goed op.

Een tweede issue is het mechanische slijten door het tegen de rots schuren - vaak onder invloed van de wind. Dit soort slijtage is vaak aan de achterkant van setjes en slecht te zien. In korte tijd kan het tot forse slijtage leiden die niet goed opvalt omdat ze vaak aan de achterzijde en op één punt geconcentreerd is

Het derde probleem zit 'm in de karabiners. Die hebben strikt genomen geen last van het weer of normale veroudering maar wel van slijtage door het staal van de haak waar ze in hangen en het touw wat er door heen loopt. Met name dat laatste levert gevaarlijke situaties op. Er is namelijk een reële kans dat je touw bij een val door zal worden gesneden! Slijtage van karabiners door het touw?!? Kan dat überhaupt en zo ja hoe kan het in vredesnaam gevaarlijk zijn?

Slijten van in-situ karabiners

Dat het geen theoretisch verhaal is, maar realiteit tonen de volgende ongelukken:

  • In april 2008 viel in een klimhal in Praag een voorklimmer net boven de eerste haak. Zijn touw werd volledig doorgesneden.
  • In september 2010 viel een klimmer net na de eerste haak in een route in de Red River Gorge (VS). Hij raakte zwaar gewond.
  • In september 2012 kwam in Zwitserland een klimmer om het leven toen zijn touw door werd gesneden bij een val op 25 meter hoogte in een overhangende sportklimroute. Ook deze route was voorzien van gefixeerde setjes. Enkele weken voor het ongeval was er op een Zwitsers klimblog nog gewaarschuwd voor deze setjes.

Toch zal niet iedereen duidelijk zijn hoe heeft het precies zo ver heeft kunnen komen? Het ongeval in 2012 in Zwitserland was het eerste van deze aard in het social media tijdperk. De ongevalsoorzaak werd daardoor gelukkig wat bekender bij het grote publiek.

Vier setjes met scherpe kanten die in het bekende Oostenrijkse klimgebied Schleierwasserfall in overhangende routes hingen. Bron: Oesterreichischer Alpenverein.

Hoe verslijten karabiners?

Karabiners van setjes slijten normaliter op twee manieren. De karabiner die in de haak wordt gehangen zal braampjes en inkervingen krijgen doordat het staal van het oog van de haak sterker is dan het relatief zacht aluminium van de karabiner. De onderste karabiner van het setje waar het touw in gaat zal gelijkmatig rond slijten als een klimmer in het setje naar beneden wordt gelaten. Het touw loopt dan rond over het omlooppunt van de karabiner. Het kleine beetje zand en vuil in de mantel van het touw zal het omlooppunt een klein beetje gelijkmatig verslijten. Hoe dat er uit ziet zie je in afbeelding 1 en 2 (linker karabiner).

Afbeelding 1 en 2: een karabiner die verslijt door een touw wat rond loopt zal een ronde inkeping krijgen. De HMS-karabiner op deze foto's is overigens extreem ver doorgesleten. Bron: Oesterreichischer Alpenverein.

Tot zover is er niks bijzonders aan de hand. Bij het slijten van in-situ setjes in overhangen of setjes uit de lijn van de route is echter iets anders aan de hand. Wanneer het touw onder belasting haaks door de karabiner loopt ontstaan twee vlijmscherpe kanten. Dit zal vooral optreden bij setjes die in een forse overhang hangen en bij alle setjes die haaks op de wand worden getrokken. In afbeelding 3 zie je hoe de bovenste karabiner rond (groene doorsnede) wordt afgeslepen en de onderste karabiner met twee scherpe randen (rode doorsnede). De kanten die hierbij ontstaan kunnen zo scherp zijn dat ze het touw bij een kleine val in de karabiner finaal wordt doorgesneden! Op foto 4 zie je wat een proefval met het touw deed...

Afbeelding 3: een setje wat haaks op de wand wordt getrokken kan zo verslijten dat vlijmscherpe kanten ontstaan. Bron DAV Panorama 5/2013.

Afbeelding 4: touwbreuk bij een testval over een ingesleten karabiner. Bron: Black Diamond.

Twee praktijkvoorbeelden

Deze manier van verslijten kom je het meest tegen bij in-situ setjes in sterk overhangende routes. Maar ook in minder steil terrein kun je ze aantreffen, vooral bij traverses. Hieronder twee voorbeelden uit Belgische klimgebieden.

GSTQ, Freyr
Het ergst er aan toe waren de twee gefixeerde setjes in de start van de populaire route God save the Queen in Freyr (afbeelding 5). Hoewel de route erg vaak geklommen wordt was het niemand opgevallen dat de karabiners waar het touw doorheen liep versleten waren. De setjes werden bij het laten zakken van de klimmer haaks op de rots getrokken waardoor het touw ze uitsleet. In 2009 hingen de setjes er bij benadering 3 jaar. Onlangs heb ik op de Al Legne ook een setje verwijderd waarvan de onderste karabiner flink ingesleten was.


Afbeelding 5: De onderste karabiner van het in 2009 gefixeerde setje in de eerste haak van de route 'God save the Queen' in Freyr. Bij een val in een dergelijke karabiner is de kans groot dat het touw doorgesneden wordt. Foto: Harald Swen.

Mozet
Het setje in afbeelding 6 lijkt op het eerste gezicht een goed setje wat in een klimgebied in België achtergelaten was in een haak net voor een moeilijke passage. Het leek een mooie buit. De beide karabiners vertonen echter de slijtage die typisch is voor een setje wat lange(re) tijd in-situ op één plek heeft gehangen. De karabiner met de paarse, kromme snapper is al gevaarlijk ver uitgesleten waardoor het normaliter ronde omlooppunt vlak is geworden. Bij de karabiner met rechte snapper zijn diepe, door een haak veroorzaakte inkervingen te zien. Deze slijtagesporen doen vermoeden dat het setje gebruikt is als in-situ setje in een klimhal. Mogelijk was het afgeschreven voor het gebruik in de klimhal waarna het door iemand gebruikt is om (buiten) mee te klimmen.

Afbeelding 6: De beide karabiners van dit setje vertonen slijtage die typisch is voor een setje wat lange(re) tijd in-situ op één plek heeft gehangen; inkepingen veroorzaakt door de haak in de blauwe karabiner, een scherp uitgesleten profiel in de karabiner met paarse snapper. Foto: Harald Swen.

Verbleekte slinges

Dat slinges die jarenlang in weer en wind bungelen minder sterk zijn dan nieuwe slinges is een open deur. Toch vertrouwt ook hier weer bijna iedereen blindelings op het in routes aanwezige materiaal. Onderstaande voorbeelden zijn wederom uit Freyr.

Lachez
Voordat Lachez les Fauves herbehaakt was (2009?) hing in de eerste haak (een aluminium 'cola-lipje') van de route na het gezamenlijke deel met de Sirene een verbleekte witte slinge. In het kleine oog van de haak was geen ruimte meer voor een karabiner, dus je moest de slinge wel inhangen. De slinge was op een gegeven moment zo doorgesleten dat een paar maal heen en weer bewegen van de slinge met handkracht voldoende was om de slinge te breken. Helaas is er geen foto van.

Mégaflops
In de crux van Mégaflops op de Pape hing een setje met twee verbleekte slinges. Eén van beide was voor ruim één derde doorgesleten. De dunne maillon rapide waarmee beide slinges verbonden waren maakte het geheel er niet betrouwbaarder op. Bovendien was de sluiting waarmee de bovenste maillon rapide in de haak bevestigd was volledig open gedraaid.


Het setje uit Mégaflops.

Buiten klimmen

Als je de volgende keer buiten een route instapt met in-situ setjes, check dan eerst of het setje nog goed is. Als een route volledig is voorzien van in-situ setjes neem dan zelf ook één of meerdere setjes mee aan je gordel zodat je zo nodig zelf een setje in de haak kunt hangen. Mocht je zelf een route voorzien van vaste setjes verleng in dat geval de setjes zo dat ongunstige belasting vermeden wordt en gebruik setjes met maillon en stalen karabiner. Nog beter zijn de zogenaamde perma-draws die je vooral in de VS ziet. Ze zijn geheel uit staal waardoor ook het probleem van de rottende slinges ook opgelost is.

Apropos haken: ook deze kunnen van slechte kwaliteit zijn. Vertrouw nooit 100% op één enkele haak. Homemade haken, haken met ernstige corrosie, haken in zacht gesteente - het zijn slechts enkele van de vele factoren die er voor kunnen zorgen dat een haak het begeeft...

Meer lezen?

  • DAV Panorama 5/2013, pagina 54-58.
  • UIAA Safety Commision: English language translation of the press release of 24 Oct, 2012 by the Austrian Mountain Safety Council and the alpine clubs of South Tirol, Austria, Germany, and Switzerland.
  • Uitleg over het dodelijke ongeval van 22 september 2012 in Zwitserland: mdettling.blogspot.nl